Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας
Ο Πλάτων στην Πολιτεία προχωρά στη διάκριση ανάμεσα σε «ψεύδη στην ψυχή» και «ψεύδη στα λόγια» και στην ενσωμάτωση των δεύτερων στην ιδανική πολιτεία του μέσα από τρεις περιπτώσεις χρήσιμης απάτης (382b-e). Διευκρινίζει ότι μόνο οι άρχοντες νομιμοποιούνται να κάνουν χρήση του ψεύδους, όταν πρόκειται για όφελος της πόλης (389b), όπως στην περίπτωση του γενναίου ψεύδους (414b-415d). Η παραχώρηση του δικαιώματος στους άρχοντες να εφευρίσκουν ψεύδη προς όφελος των αρχομένων έχει φαρμακολογικό χαρακτήρα (459c).
Ο Popper (1966) κατηγορεί τον Πλάτωνα για πολιτική ανηθικότητα εξαιτίας της χρήσης άνομων μέσων για τη διατήρηση της εξουσίας, όπως το ψεύδος, η οποία είναι συγκεντρωμένη σε μια μικρή τάξη. Σε μια πρόσφατη μελέτη, ο Schofield (2006) ισχυρίζεται οι περιπτώσεις ψεύδους δεν αντιφάσκουν με την προσπάθεια του Πλάτωνα να δημιουργήσει μια δίκαιη πόλη, αλλά αποτελούν μέρος της επιχειρηματολογίας του, ένα είδος πολιτικής ρητορικής, στην απόπειρά του να συστήσει τη δίκαιη πόλη.
Στόχος μου στην παρούσα έρευνα είναι να εξετάσω διεξοδικά τα «χρήσιμα ψεύδη» στην Πολιτεία, τη διαφορετική φύση τους αλλά και τις δυσκολίες που δημιουργεί στον Πλάτωνα η συμπερίληψή τους στην ιδανική πολιτεία του. Μέρος αυτής της έρευνας είναι η ανάλυση της έννοιας του ψεύδους, της απάτης και άλλων σχετικών εννοιών. Η προσφυγή στην ολοένα αυξανόμενη βιβλιογραφία αναφορικά με την έννοια του ψεύδους και της απάτης θα βοηθήσει στην αποσαφήνιση των ιδιαιτεροτήτων κάθε είδους ψεύδους. θα προσπαθήσω λοιπόν να δείξω ότι το ψεύδος στον Πλάτωνα δεν είναι μόνο θέμα ηθικό αλλά και γνωσιολογικό. Επιπλέον, σχετικά με το ερώτημα γιατί προτείνονται τα συγκεκριμένα ψεύδη και όχι κάποια άλλα προχωρώ στην παράλληλη μελέτη κειμένων την εποχής (ρητορική, ιστορία, τραγωδία). Μέρος του επιχειρήματος μου είναι ότι ο Πλάτων «δανείζεται» παραδείγματα ψεύδους από την αθηναϊκή ιστορία και τη δημοκρατική καθημερινότητά του και, μολονότι δίνει άλλο νόημα σε αυτά, τελικά τα παρουσιάζει σαν περιπτώσεις ψεύδους του κοινού νου.
Ο απώτατος στόχος της έρευνας είναι διπλός: α. να ολοκληρώσω τη συγγραφή ενός βιβλίου με κεντρικό άξονα τη φύση και το ρόλο ψεύδους στην πλατωνική Πολιτεία, και β. να οργανώσω ένα διεθνές συνέδριο, σε συνεργασία με το Τhe Trinity Plato Centre, Trinity College Dublin, όπου θα συζητηθούν τα γνωσιολογικά, ηθικά και πολιτικά θέματα που προκύπτουν από την έννοια του ψεύδους στο πλατωνικό corpus.
Η έρευνα της κ. Κακλαμάνου ενισχύθηκε οικονομικά από το ΚΕΑΕ με τη χρηματοδότηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Ημερίδα
“Αλήθεια και Ψεύδος στην πλατωνική Πολιτεία”
Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2018
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ
(Σκουφά 45, Κολωνάκι)
Η ημερίδα διοργανώνεται στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Η αναγκαιότητα του χρήσιμου ψεύδους στην πλατωνική Πολιτεία» που χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) για το έτος 2018, με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Πρόγραμμα
15:45 – 16:20
Χαιρετισμός – Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες
Εισαγωγή: Το χρήσιμο ψεύδος στην πλατωνική Πολιτεία – Ελένη Κακλαμάνου
16.20 – 17.40 Πρώτη συνεδρία – Συντονισμός: Ελένη Περδικούρη
‘Tὸ ἀληθείας ἰδεῖν πεδίον οὗ ἐστιν’ (Φαίδρος, 248b6)’: το πεδίο της αλήθειας και του ψεύδους στην Πολιτεία και τον Πολιτικό του Πλάτωνα” – Στέφανος Δημητρίου
Ψεύδος και Αλήθεια στη Φιλελεύθερη Δημοκρατία – Φίλιππος Βασιλόγιαννης
17.40 – 18.10 Διάλειμμα
18.10 – 20.00 Δεύτερη συνεδρία – Συντονισμός: Σπύρος Ράγκος
Άγνοια, ψεύδος και επιθυμία στον Γοργία και στην Πολιτεία – Ξανθίππη Μπουρλογιάννη
Διαβαθμίσεις αλήθειας στην Πολιτεία – Θανάσης Γκατζάρας
Ο φαρμακολογικός χαρακτήρας της αλήθειας – Βασιλική Δημουλά
Badiou/Πλάτων: Αλήθεια και Έρωτας – Κωνσταντίνος Ηροδότου
20.00 – 20.30 Συζήτηση – Συμπεράσματα
Συμμετέχοντες:
Φίλιππος Βασιλόγιαννης (Νομική Σχολή, ΕΚΠΑ), Θανάσης Γκατζάρας (Ακαδημία Αθηνών), Στέφανος Δημητρίου (Πάντειο Πανεπιστήμιο), Βασιλική Δημουλά (ΑΠΚΥ), Κωνσταντίνος Ηροδότου (ΚΕΑΕ/EΠοΦι, ΕΚΠΑ), Ξανθίππη Μπουρλογιάννη (Ακαδημία Αθηνών), Ελένη Περδικούρη (Παν. Πατρών), Σπύρος Ράγκος (Παν. Πατρών), Ελένη Κακλαμάνου (ΚΕΑΕ).
Αφίσα Ημερίδας (JPG)
Πρόγραμμα Ημερίδας (PDF)
Τα αποτελέσματα της έρευνας «Η αναγκαιότητα του ‘χρήσιμου ψεύδους’ στην πλατωνική Πολιτεία» της Δρ. Ελένη Κακλαμάνου έχουν εκδοθεί
από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΚΕΑΕ, στο πλαίσιο της εκδοτικής σειράς PIXELS@humanities και του τεύχους
Αποτελέσματα ερευνών 2028: γνωσιολογία – χώρος – υγεία – ιστορία.
Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο της εδώ.
Η Ελένη Κακλαμάνου απέκτησε το διδακτορικό της από το Trinity College, University of Dublin με επόπτη τον John Dillon. Ασχολείται ιδιαίτερα με την πλατωνική φιλοσοφία και την πλατωνική παράδοση.
Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Κρήτης και Κύπρου, στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Ετοιμάζει μια μονογραφία για τη χρήση του ψεύδους στην πλατωνική Πολιτεία.
Επιλεγμένες Δημοσιεύσεις
- “An Old Academic on Rhetoric: The Example of Xenocrates”, Dionysius XVIII 2011: 7-18.
- ‘‘Speusippus on Cognitive Sense-perception: Sextus Empiricus M 7.145-6” British Journal for the History of Philosophy 20 (6) 2012: 1183-93.
- “Reading the Proemium of Plato’s Theaetetus: Euclides in Action”, Greek Roman and Byzantine Studies 36 2016: 410-437 (co-author M. Pavlou).i
- ‘Φυσική Φιλοσοφία και Κοσμολογία’ στο Γ. Καραμανώλης (επ.) Εισαγωγή στην Αρχαί Φιλοσοφία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2017: 181-216
- ‘Philosophy and Mathematics in Antiquity’, Hermathena, vols 190-1 2011 (co-editor P. Larsen)
- Framing the Dialogues: How to Read Openings and Closures in Plato’s Dialogues’ Brill 2018 (co-edtors A. Tsakmakis, M. Pavlou)
- Review in Thomas L. Carson, Lying and Deception, Theory and Practice, Oxford: Oxford University Press 2010, The Journal of Applied Philosophy 28.2, 2011