«Επιτελώντας τον Ευφορικό Κοσμοπολιτισμό: Δημόσιος Χώρος και Νομαδισμός στην Ηλεκτρονική Χορευτική Μουσική»

Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας

Η παρούσα έρευνα επιθυμεί να μελετήσει τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα που κάνουν επιθυμητό το αποκαλυπτικό και ευφορικό ταξίδι στα πλαίσια της ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής και, ως εκ τούτου, τις επιτελεστικές διαδικασίες που έχουν συγκροτήσει το χάρτη των ευρωπαϊκών φεστιβαλικών προορισμών. Σκοπός της είναι να θέσει ερωτήματα που αφορούν στη συγκρότηση της κοινότητας και της αίσθησης του δημόσιου χώρου (public space), εστιάζοντας στην τεχνο-αισθητική του καρναβαλικού δρώμενου και τον ηθικό προσανατολισμό των μετεχόντων-μετεχουσών σε μια κοινή εμπειρία ψυχαγωγίας. Τα ερωτήματα αυτά αφορούν, κατά ένα μεγάλο βαθμό, στην κατανόηση της προβληματικής του κοσμοπολιτισμού ως διακύβευμα του συν-ανήκειν, όπως εκδραματίζεται κατά τη διεκδίκηση μιας (τεχνο)αισθητικής και συναισθηματικής συν-ταύτισης.

Η προβληματική του κοσμοπολιτισμού αναδεικνύεται ως καίρια στις μέρες μας όταν ιδωθεί υπό το πρίσμα των πολλαπλών μετατοπίσεων που επέφερε η κινητικότητα των νέων της δεκαετίας του 1960, η οποία συντελέστηκε στο πρότυπο της διαφώτισης του εαυτού μέσα από την εξερεύνηση του κόσμου και τη γνωριμία με το ξένο. Ο εν λόγω ψυχαγωγικός και, εν πολλοίς, χημικός νομαδισμός που τελείται στην Ευρώπη τους καλοκαιρινούς μήνες, στη βάση των φεστιβαλικών προορισμών, έχει ισχυρά ερείσματα στις προσδοκίες και στις αναζητήσεις των χίπηδων και travelers της δεκαετίας του 1960 για προσωπική ελευθερία και ηδονισμό. Είναι, επίσης, προϊόν της «αποκαλυπτικής» και εκστατικής χορευτικής διασκέδασης της μουσικής rave, η οποία εγκαθιδρύθηκε στο δημόσιο βίο των δυτικών μητροπόλεων κατά τη δεκαετία του 1980. Το δίκτυο των φεστιβάλ ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής, δηλαδή, ανήκει γενεαλογικά στην κουλτούρα των μαζικών μουσικών συναθροίσεων που εμπέδωνε ως πρότυπο την εγκαθίδρυση μιας, έστω και προσωρινής, ουτοπικής κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια εξέλιξη που προέκυψε μέσα από τις πρακτικές των πάρτι και την κατανάλωση ψυχοδιεγερτικών ουσιών (ιδιαίτερα της κατανάλωσης LSD και MDMA), τον τεχνο-πολιτισμό των ηλεκτρονικών ήχων, τις διασταυρώσεις χορευτικών στιλ, τη διεκδίκηση μιας πολιτικής της ανεκτικότητας και την επιθυμία για αισθητική διαφορά.

Αντλώντας πρωτότυπο υλικό από την εκτενή εθνογραφική έρευνα που έχω πραγματοποιήσει ακολουθώντας τους/τις συνομιλητές/τριες μου στις φεστιβαλικές τους διαδρομές στην Ουγγαρία, το Μαρόκο, την Ολλανδία και την Ελλάδα, επιθυμώ να διευρύνω τα ερωτήματα που αφορούν τόσο στον ευφορικό-εκστατικό εορτασμό όσο και στις πολλαπλές επιτελέσεις της έννοιας του πολίτη και του κοσμοπολιτισμού. Ιδιαίτερα στις μέρες μας και καθώς τα σύνορα αποκτούν ειδικό βάρος λόγω της έντασης των οικονομικών κρίσεων, οι οποίες και σηματοδοτούν τα όρια της μεταπολεμικής ανάπτυξης και ανεκτικότητας στο δυτικό κόσμο, η κατανόηση της δυνατότητας συναισθηματικής ταύτισης ως ορίζοντα των τεχνο-πολιτισμών των ουσιών και της αισθητικής, είναι κρίσιμη.

Πράγματι, η διερεύνηση της αίσθησης κοσμοπολιτισμού και κοινότητας που συντελείται στα πλαίσια της ηθικής και τεχνο-αισθητικής των πάρτι ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής, διευκολύνει την κατανόηση της δυνατότητας οικειοποίησης του δημόσιου χώρου ως συνέπεια αισθητικοποίησης της πολιτικής – αισθητικοποίησης ενός τρόπου ζωής (lifestyle). Το ερώτημα, λοιπόν, της επιτέλεσης του ευφορικού κοσμοπολιτισμού των πάρτι είναι ένα ερώτημα πάνω στην έννοια του συνόρου· όχι ως αποτέλεσμα αποκλεισμού και προστασίας της ιδιωτικότητας, αλλά ως αποτέλεσμα ενός τεχνο-αισθητικού εγχειρήματος που βασίζεται στην επιθυμία για συναισθηματική οικειότητα.

Η έρευνα του κ. Κυριακόπουλου ενισχύθηκε οικονομικά από το ΚΕΑΕ με τη χρηματοδότηση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.

Ημερίδα

«Αισθητικοποιώντας το Πολιτικό: Παρεμβάσεις για την Ουτοπία, τον Κοσμοπολιτισμό και τη Φαντασμαγορία»

Πέμπτη, 3 Νοεμβρίου 2016
Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών

Διοργάνωση: Λέανδρος Κυριακόπουλος, μεταδιδακτορικός ερευνητής (Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες).

Η ημερίδα πραγματοποιείται στο πλαίσιο μεταδιδακτορικής υποτροφίας του ερευνητή κ. Λέανδρου Κυριακόπουλου από το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) για το έτος 2016.

Πως μπορούμε να θεωρήσουμε τη φαντασμαγορία του θεάματος με τις υποσχέσεις που μεταφέρει για νέες βιωματικές εμπειρίες, στο ιστορικό παρόν του 21^ου αιώνα όπου συντελούνται ριζικές μετατοπίσεις στις ικανότητες των νέων τεχνολογιών να καθιστούν διαθέσιμες επιθυμητικές εικόνες εναλλακτικών, μελλοντικών ή ονειρικών κόσμων; Πως συζητάμε πλέον για την αισθητική γνωρίζοντας τις προσθήκες που επισυμβαίνουν στο αντιληπτικό μνημονικό μέσα από τον χειρισμό των αισθητήριων προσλήψεων; Πράγματι, με την ανάπτυξη των αναπαραστατικών τεχνολογιών ο πειραματισμός στην τέχνη αναλαμβάνεται ακόμα και ως σωματικό ενέργημα και αξίωση για τη μέριμνα του εαυτού στο επίπεδο του καθημερινού. Με αφετηρία την προβληματική της αισθητικοποίησης της πολιτικής που εισήγαγε ο φιλόσοφος και κριτικός της λογοτεχνίας Βάλτερ Μπένγιαμιν (Walter Benjamin), η ημερίδα αυτή διερευνά τις επιτελεστικές διαστάσεις της ουτοπίας στην εποχή της τεχνολογικής αναπαραγωγής των εντυπώσεων και μαζικής κυκλοφορίας των εικόνων.

Για τον Μπένγιαμιν, το ερώτημα της αισθητικοποίησης της πολιτικής τέθηκε ως ερώτημα της δυνατότητας παγίωσης των αισθητικών παραστάσεων σε πραγματικά γεγονότα· στο βαθμό που οι αισθητικές παραστάσεις ισχυροποιούνται στις αισθήσεις μέσω της εντατικοποίησής τους σε καταστάσεις κρίσης, και τίθενται σε επικοινωνία με τη μαζική παραγωγή των αναπαραστατικών τεχνουργημάτων. Από το σουβενίρ όπως συμπυκνώνει τον συναισθηματικό σχηματισμό της νοσταλγίας σε μια εποχή που γίνονταν αισθητές οι συνέπειες της προόδου, στις στοές των εμπορικών κέντρων και την αίσθηση πλήρωσης που παρέχει ένα ολοποιητικό περιβάλλον, μέχρι τις φωτογραφίες των στοιχισμένων ναζιστικών στρατευμάτων που κυκλοφόρησαν στη γερμανική ύπαιθρο, μέσω των εφημερίδων, και όπου για «πρώτη φορά» οργανώθηκε ως πολιτικό διακύβευμα η αίσθηση της προστασίας και ανύψωσης σε έναν ολόκληρο πληθυσμό, το ερώτημα του Μπένγιαμιν αναφέρθηκε στη δυνατότητα των εικόνων, ως κοινές παραστάσεις του κόσμου, να ανταποκρίνονται σε δημόσιους συναισθηματικούς σχηματισμούς και σε συλλογικές επιθυμητικές εικόνες.

Η εργασία του Μπένγιαμιν ήταν, πράγματι, παραδειγματική στην ανάγνωση της πολιτικής πραγματικότητας του μεσοπολέμου. Το ερώτημα της αισθητικοποίησης της πολιτικής, όμως, δεν είναι λιγότερο κρίσιμο στο ιστορικό παρόν του 21^ου αιώνα. Ο μεταπολεμικός Δυτικός κόσμος, και δη ο ευρωπαϊκός, οικοδομήθηκε πάνω στις αξίες της ανεκτικότητας και διαφοράς, και ο «κοσμοπολιτισμός» έχει αποτελέσει την ουτοπία μιας νέας ευρωπαϊκής πολιτειακότητας. Αυτή η επιθυμία εξατομίκευσης και ορατότητας, η οποία αναγνωρίστηκε περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στους διαφορετικούς τρόπους ζωής (lifestyles) που ανέλαβαν ως υπαρξιστικά ενεργήματα τα υποκείμενα και οι συλλογικότητες, δεν μπορεί να αποσπαστεί από τη διεκδίκηση έκφρασης των πιο προσωπικών συναισθημάτων μέσω της συμβολοποίησής τους στη δημόσια σφαίρα. Αν στον μεσοπόλεμο, δηλαδή, είναι εμφανής η σύμπτωση τέχνης και μαζικής έκφρασης (και) μέσω της δυνατότητας αισθητικοποίησης της πολιτικής, στον μεταπολεμικό κόσμο γίνεται χαρακτηριστική η ριζοσπαστική και ριζωματική ανάπτυξη των τεχνικών και τεχνολογιών συμβολοποίησης του αισθητού στο πλαίσιο της επιθυμίας εξατομίκευσης και ορατότητας στη δημόσια σφαίρα.

Με άξονα το ερώτημα της «αισθητικοποίησης της πολιτικής», η παρούσα συνάντηση επιθυμεί να διανοίξει μια συζήτηση πάνω στις έννοιες της ουτοπίας, του κοσμοπολιτισμού και της φαντασμαγορίας, και τις εν δυνάμει σχέσεις μεταξύ τους. Ειδικότερα στις μέρες μας όπου εκδηλώνεται μια γενικευμένη κατάσταση εξαίρεσης λόγω των πολλαπλών οικονομικών και στρατιωτικών κρίσεων, και τα παραδείγματα της αισθητικοποίησης της πολιτικής σχετίζονται όλο και πιο συχνά με συγκεντρωτικά αντιδραστικά συναισθήματα, οι σχέσεις αυτές αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Τα ερωτήματα της εικόνας και της τεχνο-διαμεσολαβημένης αναπαράστασης, του δημόσιου χώρου ως πεδίου αισθητικοποίησης, των ταυτίσεων του υποκειμένου σε αισθητοποιημένες παραστάσεις του κόσμου, της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης ως τρόπου ισχυροποίησης του πολιτικού ρεαλισμού, αλλά και της προβληματικής της μνήμης και της εξιστόρησης, της επικοινωνίας μέσω των τεχνών και της διαφύλαξης της πολυφωνίας, αποτελούν τον αστερισμό ενδιαφερόντων αυτής της συνάντησης.

 

---

Πρόγραμμα

15:30  Εναρκτήρια Εισήγηση

Λέανδρος Κυριακόπουλος (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Υπότροφος ΚΕΑΕ)

Αισθητική της ζωής και του δημόσιου χώρου στην psytrance φαντασμαγορία

 

17:00  Πάνελ 1: Η Αισθητική της Ουτοπίας

Γιώργος Καράμπελας (Δρ. τμ. Πολ. Επιστήμης & Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μεταφραστής)

Επίκαιρα από τη «σφαίρα των εικόνων»: Από τον σουρεαλισμό του μεσοπολέμου στον σύγχρονο «ουτοπικό ρεαλισμό»

 

Βίκυ Ιακώβου (Λέκτορας, Κοιν. Ανθρωπολογία & Ιστορία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

Μαρξιστικός Αντι-ουτοπισμός, Φουριερική Σωφροσύνη. Σκέψεις Γύρω από μια Θέση του Βάλτερ Μπένγιαμιν

 

Γιώργος Σαγκριώτης (Post-doc Fellow, Univ. Osnabrück. GER, Visiting Fellow, Brown Univ. US)

«Έρωτας με την τελευταία ματιά» ή ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και το πρόγραμμα πολιτικοποίησης της αισθητικής

 

19:00  Πάνελ 2: Για την υπόσχεση και τον τρόμο της Εικόνας

Mantas Kvedaravičius (Vilnius University, Institute of Creative Medias, Lithuania)

Belaboring the Negative: Aesthetics and Disembodiment in the Precarious Zone

(In English)

 

Penelope Papailias (Αναπ. Καθηγήτρια, Ι.Α.Κ.Α., Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)

Bury the Image: Necropolitics, Digital Afterlives and the (un)Seeing of Dead Refugee Bodies

(In English)

 

Μήτσος Μπιλάλης (Επικ. Καθηγητής, Ι.Α.Κ.Α., Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)

Η δεύτερη ζωή του Γκαμπριέλ Ταρντ. Θυμικές εικονοποιίες του πολιτικού στον ώριμο και στον ύστερο καπιταλισμό

 

20:30  Κεντρική Ομιλία

Eduardo Cadava (Professor, English Department, Princeton University)

Politically Re(a)d: Walter Benjamin’s ‘Work of Art’ Essay

(In English)

Έρευνα: «Επιτελώντας Ευφορικό Κοσμοπολιτισμό: Δημόσιος Χώρος και Νομαδισμός στο Φεστιβαλικό Δίκτυο της Ηλεκτρονικής Χορευτικής Μουσικής»

Ερευνητής: Δρ. Λέανδρος Κυριακόπουλος

Η παρούσα έρευνα επιθυμεί να μελετήσει τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα που κάνουν επιθυμητό το αποκαλυπτικό και ευφορικό ταξίδι στα πλαίσια της ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής και, ως εκ τούτου, τις επιτελεστικές διαδικασίες που έχουν συγκροτήσει τον χάρτη των ευρωπαϊκών φεστιβαλικών προορισμών. Σκοπός της είναι να θέσει ερωτήματα που αφορούν τη συγκρότηση της κοινότητας και της αίσθησης του δημόσιου χώρου (public space) εστιάζοντας στην τεχνο-αισθητική του καρναβαλικού δρώμενου και τον ηθικό προσανατολισμό των μετεχόντων-μετεχουσών σε μια κοινή εμπειρία ψυχαγωγίας. Τα ερωτήματα αυτά αφορούν, κατά ένα μεγάλο βαθμό, την κατανόηση της προβληματικής του κοσμοπολιτισμού ως διακύβευμα του συν-ανήκειν, όπως εκδραματίζεται κατά την διεκδίκηση μιας (τεχνο)αισθητικής και συναισθηματικής συν-ταύτισης.

Η προβληματική του κοσμοπολιτισμού γίνεται καίρια στις μέρες μας όταν ειδωθεί υπό το πρίσμα των πολλαπλών μετατοπίσεων που επέφερε η κινητικότητα των νέων της δεκαετίας του 1960, η οποία συντελέστηκε στο πρότυπο διαφώτισης του εαυτού μέσα από την εξερεύνηση του κόσμου και συνάντησης του ξένου. Ο εν λόγω ψυχαγωγικός και, εν πολλοίς, χημικός νομαδισμός που τελείται στην Ευρώπη τους καλοκαιρινούς μήνες, στη βάση των φεστιβαλικών προορισμών, έχει ισχυρά ερείσματα στις προσδοκίες και αναζητήσεις των χίπηδων και travelers του 1960 για προσωπική ελευθερία και ηδονισμό. Είναι, επίσης, προϊόν της «αποκαλυπτικής» και εκστατικής χορευτικής διασκέδασης της μουσικής rave η οποία συνέρρευσε στο δημόσιο βίο των δυτικών μητροπόλεων κατά τη δεκαετία του 1980. Το δίκτυο των φεστιβάλ ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής, δηλαδή, ανήκει γενεαλογικά στην κουλτούρα των μαζικών μουσικών συναθροίσεων που εμπέδωνε ως πρότυπο την εγκαθίδρυση μιας, έστω και προσωρινής, ουτοπικής κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια εξέλιξη που προέκυψε μέσα από τις πρακτικές πάρτι και την κατανάλωση ψυχοδιεγερτικών ουσιών (ιδιαίτερα της κατανάλωσης LSD και MDMA), τον τεχνο-πολιτισμό των ηλεκτρονικών ήχων και τις διασταυρώσεις χορευτικών στιλ, την διεκδίκηση μιας πολιτικής της ανεκτικότητας και την επιθυμία για αισθητική διαφορά.

Αντλώντας από την εκτενή εθνογραφία που έχω πραγματοποιήσει στην Ουγγαρία, το Μαρόκο, την Ολλανδία και την Ελλάδα ενώ ακολουθούσα τους και τις συνομιλητές και συνομιλήτριές μου στις φεστιβαλικές τους διαδρομές, επιθυμώ να διευρύνω τα ερωτήματα που αφορούν τόσο τον ευφορικό-εκστατικό εορτασμό όσο και τις πολλαπλές επιτελέσεις της έννοιας του πολίτη και του κοσμοπολιτισμού. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που τα σύνορα αποκτούν ειδικό βάρος λόγω της έντασης των οικονομικών κρίσεων, οι οποίες και σηματοδοτούν τα όρια της μεταπολεμικής ανάπτυξης και ανεκτικότητας στον δυτικό κόσμο, η κατανόηση της δυνατότητας συναισθηματικής ταύτισης ως ορίζοντας των τεχνο-πολιτισμών των ουσιών και της αισθητικής είναι κρίσιμη. Πράγματι, η διερεύνηση της αίσθησης κοσμοπολιτισμού και κοινότητας που συντελείται στα πλαίσια της ηθικής και τεχνο-αισθητικής των πάρτι ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής, σημαίνει κατανόηση της δυνατότητας οικειοποίησης του δημόσιου χώρου ως συνέπεια αισθητικοποίησης της πολιτικής – αισθητικοποίησης ενός τρόπου ζωής (lifestyle). Το ερώτημα, λοιπόν, της επιτέλεσης του ευφορικού κοσμοπολιτισμού των πάρτι είναι ένα ερώτημα πάνω στην έννοια του συνόρου· όχι ως αποτέλεσμα αποκλεισμού και προστασίας της ιδιωτικότητας, αλλά ως αποτέλεσμα ενός τεχνο-αισθητικού εγχειρήματος που βασίζεται στην επιθυμία για συναισθηματική οικειότητα.

 

Ο Λέανδρος Κυριακόπουλος είναι μεταδιδάκτορας υπότροφος στο Κέντρο Ερευνών για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) και διδάσκοντας στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστήμιου. Τα ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την μελέτη της αισθητικής, του θεάματος, των νέων μέσων και της κατανάλωσης. Πιο συγκεκριμένα, πεδία ενδιαφέροντός του αποτελούν οι κουλτούρες της διασκέδασης και του συμποσιασμού, ο αστικός νομαδισμός και κοσμοπολιτισμός, οι πολιτικές του τόπου, τα συναισθήματα και οι αισθήσεις, οι νέες τεχνολογίες και η συγκρότηση της υποκειμενικότητας.

• «Αναπαραστάσεις του ανοίκειου. Νομαδισμός και αισθητική στην ρέιβ ψυχεδελική σκηνή», Αθήνα: Εκδόσεις Νήσος, 2020.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου):

Σε ποια οικονομία αισθήσεων και αντίληψης εδράζεται το ρέιβ; Πώς χαρτογραφεί νέα μονοπάτια στον κόσμο; Τι ιδεολογίες ανανεώνει, και πώς αυτές σχετίζονται με τις αισθητηριακές μεταβολές που προδιαθέτει και ευνοεί; Έχουν περάσει πάνω από 30 χρόνια αφότου ξέσπασε το μουσικό κίνημα του ρέιβ και διείσδυσε στη νυχτερινή διασκέδαση των δυτικών μητροπόλεων· και με τον «ηθικό πανικό» που συνόδευσε την κυκλοφορία της ουσίας Έκσταση, τα πολυήμερα και απομονωμένα σε ερήμους και δάση Φεστιβάλ, έγιναν οι κομιστές της αυθεντικότητας ενός μυστικού εορτασμού που έπρεπε να διαφυλαχτεί από τη μαζική αναγνώριση και την κρατική καταστολή. Σήμερα, οι ψυχεδελικές ουτοπίες του 1960 εκδραματίζονται τελετουργικά μέσω των φαντασμαγορικών δρώμενων και των σχεδιαστικών ναρκωτικών. Και οι διαδρομές των χίπικων καραβανιών και των πλάνητων στην Ανατολή εξελίχθηκαν στους χάρτες ενός νέου ευφορικού κοσμοπολιτισμού που τροφοδοτείται με το δικό του μουσικό είδος: την ψυχεδελική Trance. Ο συγγραφέας αντλεί εθνογραφικό υλικό από φεστιβαλικές διαδρομές στο Μαρόκο, την Ουγγαρία και την Ελλάδα για να εξετάσει την κινητικότητα στα γεωγραφικά και αντιληπτικά πεδία που διένοιξε η συναρμογή εκστατικών μουσικών, ψυχοενεργών ουσιών και αποκαλυπτικών αφηγημάτων. Στο βιβλίο αυτό, η διερεύνηση της διασκέδασης γίνεται εμβάπτιση στις πολιτισμικές αναπαραστάσεις του ανοίκειου πάνω στις οποίες φτιάχνονται τα όρια της νεωτερικότητας και τα προτάγματα της εξερεύνησης και της αναζήτησης άλλων κόσμων.

 

• «Welcome to paradise»: Οικοδομώντας το psytrance δρώμενο”, στο Α. Θεοδοσίου και Ε. Παπαδάκη (επιμ.), Τεχνοπολιτισμός και Πολιτιστικές Βιομηχανίες, Αθήνα: Εκδόσεις Νήσος (υπό δημοσίευση)
• “Performing Euphoric Cosmopolitanism: The Aesthetics of Life and Public Space in Psytrance Phantasmagoria”, Journal of Greek Media and Culture (υπό δημοσίευση, 2019)
• «Υπερβαίνοντας το ταμπού της ζωής στην psytrance φαντασμαγορία», στο D. Honorato και Α. Γιαννακουλόπουλος (επιμ.) Ταμπού- Παράβαση- Υπέρβαση στην Τέχνη και την Επιστήμη, Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 2017, σελ. 357- 385.
• “The condition of crisis and the symptoms of social change: Five flight of thought on the post of the (Greek) post-polity era”, The unfamiliar, an Anthropological Journal 2(2), Edinburgh: The University of Edinburgh Press, 2012, σελ. 18-26.
• “The state of exception as precondition for crisis”, στο P. Papailias (επιμ.) Beyond the “Greek crisis”: Histories, rhetorics, politics, Hot Spots- Cultural Anthropology, Journal of the society for cultural anthropology, 2011.   
• “December’s riots as mediated by the image of mass media”, στο A.G. Schwarz κ.α. (επιμ.) We are an image of the future: The Greek revolt of December 2008, Oakland and Edinburgh: AK Press, 2010, σελ. 241-243.