Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας
Η προτεινόμενη έρευνα πραγματεύεται την προσφάτως διαδεδομένη πρακτική της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας, επιχειρώντας να αναδείξει τις πολλαπλές επιπτώσεις της στο χώρο και στην κοινωνία. Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον περιστρέφεται γύρω από δύο βασικά σκέλη ερευνητικών ερωτημάτων. Το πρώτο αφορά την έκταση που έχει λάβει η Airbnb μίσθωση ακινήτων στην περίπτωση της Αθήνας, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της και την ιδιαίτερη γεωγραφία της. Και το δεύτερο αφορά τη σημασία της συγκεκριμένης πρακτικής για τις στεγαστικές και οικονομικές στρατηγικές των εκμισθωτών, για τις εξελίξεις στην αγορά ακινήτων και για το χαρακτήρα των περιοχών της πόλης στις οποίες αναπτύσσεται.
Τα ερευνητικά ερωτήματα προσεγγίζονται από τη σκοπιά των επιστημών του χώρου και, συγκεκριμένα, της αστικής κοινωνικής γεωγραφίας, μέσα από το συνδυασμό ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων έρευνας. Η ποσοτική διερεύνηση του θέματος περιλαμβάνει τη χαρτογραφική και στατιστική επεξεργασία πρωτογενών δεδομένων που συγκεντρώνει η επίσημη ηλεκτρονική πλατφόρμα της εταιρείας “Airbnb”, καθώς επίσης δεδομένων που παρέχει η ανοιχτή βάση δεδομένων “Inside Airbnb”. Η χαρτογραφική και στατιστική απεικόνιση των χαρακτηριστικών της Airbnb μίσθωσης ακινήτων θα πραγματοποιηθεί σε διαφορετικές και διαδοχικές κλίμακες του χώρου. Αρχικά στην περιφέρεια Αττικής και, στη συνέχεια, στον Δήμο Αθηναίων και σε δύο κεντρικές περιοχές που παρουσιάζουν υψηλή συγκέντρωση Airbnb μισθώσεων και, ως εκ τούτου, ειδικό ερευνητικό ενδιαφέρον: στην περιοχή Κουκάκι-Ακρόπολη και στην ευρύτερη περιοχή δυτικά της οδού Πατησίων που περιλαμβάνει την πλατεία Βικτώριας, τον Άγιο Παντελεήμονα, την Αττική, την πλατεία Αμερικής, τον Άγιο Νικόλαο και τα Κάτω Πατήσια. Εστιάζοντας στις συγκεκριμένες περιοχές, η διερεύνηση του θέματος θα συμπληρωθεί μέσα από τη διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας και, συγκεκριμένα, μέσα από ημι-δομημένες και σε βάθος συνεντεύξεις με πλήθος διαφορετικών πληροφορητών, δηλαδή εκμισθωτών και φιλοξενούμενων, μόνιμων κατοίκων, επαγγελματιών, εκπροσώπων συλλόγων και στελεχών της δημόσιας διοίκησης.
Παρά τις διαστάσεις που έχει λάβει η Airbnb μίσθωση ακινήτων σε διάφορες πόλεις του κόσμου, το φαινόμενο έχει προσελκύσει σε περιορισμένο ακόμα βαθμό το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον, ενώ στην Ελλάδα παραμένει ουσιαστικά αδιερεύνητο. Ωστόσο, έχει απασχολήσει έντονα την πολιτική εξουσία και τη διοίκηση, που έχουν σχεδιάσει και εφαρμόσει επίσημες πολιτικές για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του φαινομένου, αλλά και τους κατοίκους ορισμένων περιοχών των πόλεων, που έχουν αναπτύξει ανεπίσημες τοπικές πρωτοβουλίες. Η προτεινόμενη έρευνα φιλοδοξεί να προσθέσει στη μέχρι σήμερα περιορισμένη διεθνή επιστημονική συζήτηση και να εισαγάγει το θέμα αποφασιστικά και στην Ελλάδα. Αντλώντας από την εμπειρία άλλων πόλεων του εξωτερικού γύρω από την Airbnb μίσθωση ακινήτων, η προτεινόμενη έρευνα φιλοδοξεί να συμβάλει στη βαθύτερη κατανόηση του φαινομένου ειδικά στην περίπτωση της Αθήνας, στην ανάδειξη των ιδιαίτερων πτυχών του στο τοπικό πλαίσιο αναφοράς και στη διατύπωση κατάλληλων κατευθύνσεων πολιτικής. Η περίπτωση της Αθήνας αναμένεται να παρουσιάσει ειδικό ενδιαφέρον, λόγω του ιδιαίτερου τοπικού πλαισίου αναφοράς σε σχέση με εκείνο άλλων πόλεων του εξωτερικού, με κρίσιμα διαφοροποιητικά στοιχεία τις ιστορικές διαδικασίες αστικής ανάπτυξης και την τρέχουσα συνθήκη μιας πολυεπίπεδης και συνεχιζόμενης κρίσης.
Ημερίδα
«Βραχυχρόνια Μίσθωση Ακινήτων: Επιπτώσεις, Θεσμικές Ρυθμίσεις και Εναλλακτικές»
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ
(Σκουφά 45, Κολωνάκι)
Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου 2019
Η έρευνα με τίτλο «Χωρο-κοινωνικές επιπτώσεις της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας» χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) κατά το έτος 2019.
Πρόγραμμα Ημερίδας
16:00 – 18:00
Συνεδρία 1: «Βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στον ελλαδικό χώρο: Η εξέλιξη του φαινομένου και οι πολλαπλές επιπτώσεις του στο χώρο, την κοινωνία και την οικονομία»
Εισήγηση
«Χωρο-κοινωνικές επιπτώσεις της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας»
Μπαλαμπανίδης Δημήτρης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, ΚΕΑΕ), Παπατζανή Εύα (Ερευνήτρια, ΚΕΑΕ), Πέττας Δημήτρης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, ΚΕΑΕ)
Κύκλος σύντομων παρουσιάσεων
«Εξελίξεις στη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Ελλάδα»
Έρση Αθανασίου (Ερευνήτρια Α’, ΚΕΠΕ), Αγάπη Κώτση (Ερευνήτρια Α΄, ΚΕΠΕ)
«Η εξάπλωση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στην Αθήνα»
Κώστας Γκουρζής (ΥΔ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Γιώργος Αλεξανδρίδης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Στέλιος Γκιάλης (Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Γιώργος Καρυδάκης (Διδάσκων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)
«Χαρακτηριστικά και επιπτώσεις της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στην Θεσσαλονίκη»
Φίλιππος Κατσίνας (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, LSE)
«Ενοικιαζόμενα δωμάτια, δεύτερες κατοικίες, βίλες, βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων: Ο τουριστικός κύκλος ζωής της ‘ιδιοκτησίας’, της ‘οικίας’ και της ‘φιλοξενίας’ στο χώρο του Αιγαίου και του Ιονίου. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση»
Δέσποινα Νάζου (Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης)
Ανοιχτή συζήτηση
18:00 – 18:30
Διάλειμμα
18:30 – 21:00
Συνεδρία 2: «Βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό: Υφιστάμενες και πιθανές θεσμικές ρυθμίσεις και εναλλακτικές»
Εισήγηση
«Θεσμικές ρυθμίσεις για τη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό: Κριτική αποτίμηση»
Μπαλαμπανίδης Δημήτρης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, ΚΕΑΕ), Παπατζανή Εύα (Ερευνήτρια, ΚΕΑΕ), Πέττας Δημήτρης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής, ΚΕΑΕ)
Κύκλος σύντομων παρουσιάσεων
«Σκέψεις για τη ρύθμιση της αγοράς της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων»
Λόης Λαμπριανίδης (Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας)
«Πολεοδομικά εργαλεία για τη ρύθμιση της αγοράς της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων»
Ρένα Κλαμπατσέα (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολεοδομίας-Χωροταξίας, ΕΜΠ)
«Εναλλακτικές πρωτοβουλίες και από τα κάτω διεκδικήσεις»
Τόνια Κατερίνη (μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, Ενωτική Πρωτοβουλία κατά των Πλειστηριασμών)
«Προς μία ολοκληρωμένη δημόσια πολιτική για την κατοικία»
Δήμητρα Σιατίτσα (Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης)
«Προς μία ολοκληρωμένη δημόσια πολιτική για τον τουρισμό»
Έφη Σαραντάκου (Δρ. Χωροταξίας, μέλος ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο)
«Προς έναν ορισμό της οικονομίας διαμοιρασμού: Ζητήματα ρύθμισης και το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο»
Ναταλία Αυλώνα (Νομικός, Υποψήφια Διδάκτωρ, ΕΜΠ)
Ανοιχτή συζήτηση
Πρόγραμμα Ημερίδας (PDF)
Αφίσα Ημερίδας (JPG)
Έρευνα: «Χωρο-κοινωνικές επιπτώσεις της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας»
Ερευνητική Ομάδα: Δημήτρης Μπαλαμπανίδης, Εύα Παπατζανή, Δημήτρης Πέττας
Η έρευνα «Χωρο-κοινωνικές επιπτώσεις της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας» χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) για το έτος 2019.
Περίληψη
H Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Ελλάδα αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο μίας αυξανόμενης τάσης του αστικού τουρισμού και, παράλληλα, στο πλαίσιο της πολυδιάστατης και συνεχιζόμενης κρίσης και της διαχρονικής έλλειψης πολιτικών για την κατοικία. Το παρόν κείμενο παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας με τίτλο «Χωρο-κοινωνικές επιπτώσεις της Airbnb βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων στην πόλη της Αθήνας» που χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) κατά το 2019. Συγκεκριμένα, μετά από μία εκτενή βιβλιογραφική επισκόπηση, το κείμενο αναλύει: α) την έκταση που έχει λάβει το φαινόμενο της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στην Αθήνα, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του και την ιδιαίτερη γεωγραφία του, β) τις επιπτώσεις της επέκτασης του φαινομένου στην Αθήνα σε σχέση με τον αστικό χώρο, την κατοικία, την κοινωνία, την οικονομία και συνολικότερα τις τάσεις «τουριστικοποίησης» που προκαλεί και γ) πτυχές των σχετικών με τη βραχυχρόνια μίσθωση δημόσιων πολιτικών. Συνολικά, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας, η Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο και αναδεικνύεται ως μία κρίσιμη δύναμη μετασχηματισμού του αστικού χώρου, της κοινωνίας και της οικονομίας, με πολλαπλές επιπτώσεις, από θετικές έως ιδιαίτερα αρνητικές για ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού των πόλεων.
Abstract
During the last few years, the (Airbnb) short term rentals are growing rapidly in Greece, against the background of the rising ‘urban tourism’ and, at the same time, against the background of the multifaceted and ongoing crisis, and the diachronic absence of housing policies. This paper presents the results of the research entitled “Socio-spatial effects of the Airbnb short term rentals in the city of Athens”, which was funded during 2019 by the Research Centre for the Humanities (RCH). After a comprehensive literature review, this paper discusses: a) the extent of the Airbnb phenomenon in the city of Athens, its special characteristics and its particular geography, b) the effects of Airbnb on urban space, housing, society and the economy, as well as on the consequent “touristification” trends, and c) aspects of relevant public policies. Overall, it is shown that the (Airbnb) short term rentals constitute a quiet complex phenomenon and emerge as a transformative force of urban space, society and the economy, with multiple effects, varying from positive to highly negative effects for a wide spectrum of the cities’ population.
- Εισαγωγή και Θεωρητικό Πλαίσιο
Η βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων, μέσω της εταιρείας Airbnb, ξεκίνησε το 2008 με έδρα το Σαν Φρανσίσκο των Η.Π.Α. Σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της Airbnb, η εν λόγω πρακτική έχει εξαπλωθεί μέχρι σήμερα σε 81.000 πόλεις, σε 191 διαφορετικές χώρες, με καταχωρήσεις ακινήτων που αυξήθηκαν από τα 2 εκατομμύρια το 2016 σε περισσότερα από 6 εκατομμύρια το 2019 παγκοσμίως (Airbnb 2019). Η εν λόγω πρακτική, τοποθετημένη συχνά στο πλαίσιο της «οικονομίας του διαμοιρασμού»[1], αναπτύσσεται κυρίως στον αστικό χώρο, όπου εκμεταλλεύεται πιο εύκολα και σε μεγαλύτερο βαθμό την αυξημένη συγκέντρωση και προσβασιμότητα αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, οι επιπτώσεις του Airbnb φαινομένου απασχολούν πρωτίστως την επιστημονική μελέτη του αστικού χώρου, χωρίς να απουσιάζει το επιστημονικό ενδιαφέρον και για τον αγροτικό ή τον νησιωτικό χώρο, ενώ έχουν κινητοποιήσει πέρα από την επιστημονική κοινότητα και την πολιτική εξουσία και τη δημόσια διοίκηση.
1.1 Κριτικές προσεγγίσεις
Αναφορικά με τις πολλαπλές επιπτώσεις της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, έχει επισημανθεί η θετική συμβολή της στην τοπική οικονομία των πόλεων και των περιοχών στις οποίες αναπτύσσεται (Davidson and Infranca 2016, Llop 2016), καθώς ενεργοποιεί επιπλέον υπηρεσίες και δραστηριότητες, όπως οι εργασίες ανακαίνισης των ακινήτων και οι υπηρεσίες οικιακού καθαρισμού ή τα καταστήματα εστίασης, τα εμπορικά καταστήματα και οι χώροι αναψυχής. Παράλληλα, όμως, έχει αναδειχθεί και μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων της Airbnb πρακτικής στην οικονομία, την κοινωνία και τον αστικό χώρο, που έχουν αποτελέσει σημείο έντονης κριτικής και αντιπαραθέσεων.
Αρχικά, έχει παρατηρηθεί ότι η διάδοση της Airbnb πρακτικής δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αύξηση των τιμών ενοικίων, όχι μόνο στη νέα αγορά των βραχυχρόνιων μισθώσεων αλλά και στη συμβατική αγορά των μακροχρόνιων (Davidson and Infranca 2016, Meleo et al. 2016, Gurran and Phibbs 2017). Οι τάσεις αύξησης των τιμών ενοικίων είναι συνήθως εντονότερες σε κεντρικές και τουριστικές περιοχές των πόλεων με περιορισμένο διαθέσιμο οικιστικό απόθεμα. Σε τέτοιες περιοχές, η διάδοση της Airbnb πρακτικής θέτει όλο και περισσότερα ακίνητα εκτός της συμβατικής αγοράς ενοικίων, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται σημαντικός αριθμός μόνιμων κατοίκων (Gant 2016). Επιπλέον, οι περιοχές επιβαρύνονται με θόρυβο, απορρίμματα και κυκλοφοριακή συμφόρηση, λόγω της υπερσυγκέντρωσης οχλουσών δραστηριοτήτων για την εξυπηρέτηση του αυξανόμενου αριθμού των τουριστών.
Η νέα κατάσταση που διαμορφώνεται στις συγκεκριμένες περιοχές υπονομεύει τον αρχικό πολεοδομικό σχεδιασμό τους, ανατρέπει την καθημερινότητα των μόνιμων κατοίκων και προκαλεί συγκρούσεις μεταξύ αυτών και των επισκεπτών (Llop 2016, Smorto 2016, Gurran and Phibbs 2017). Συνολικά, οι αλλαγές που προκύπτουν από την Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην αγορά ενοικίων, στη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού και στο χαρακτήρα ορισμένων περιοχών των πόλεων έχουν περιγραφεί ως φαινόμενα «τουριστικού εξευγενισμού» (tourism gentrification), «τουριστικοποίησης» των γειτονιών (touristification) και ακραίας εμπορευματοποίησης του οικιστικού αποθέματος (housing commercialization) (Mendes 2016, Sans and Quaglieri 2016, Smorto 2016).
1.2 Το πλαίσιο ανάπτυξης της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στην Ελλάδα
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων τοποθετείται στο πλαίσιο μιας ιδιαίτερης διαδρομής αστικής ανάπτυξης, με χαρακτηριστικά όπως η έλλειψη στεγαστικής πολιτικής, η αυτοστέγαση του πληθυσμού, η αντιπαροχή και τα αυξημένα ποσοστά ιδιοκατοίκησης (Εμμανουήλ 2006, Βαΐου κ.ά. 2007, Αράπογλου κ.ά. 2009, Μαλούτας 2018). Ταυτόχρονα, αναδύεται εν μέσω της συνεχιζόμενης και πολυδιάστατης κρίσης, κατά την οποία οι πολιτικές λιτότητας, η υποχώρηση του κράτους πρόνοιας και η ανεργία οδήγησαν σε φτωχοποίηση και όξυνση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων. Η κρίση αυτή έχει λάβει και διαστάσεις στεγαστικής κρίσης, με φαινόμενα όπως η στεγαστική επισφάλεια, η ενεργειακή φτώχεια, τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, οι πλειστηριασμοί, η αστεγία κ.ά. (Μπαλαμπανίδης, Πατατούκα και Σιατίτσα 2013, Χατζηκωνσταντίνου και Βαταβάλη 2016). Παράλληλα, ο αριθμός των κενών διαμερισμάτων στην Αττική το 2011 αυξήθηκε σημαντικά (κατά 77,3% συγκριτικά με τους απόλυτους αριθμούς κατά το 2001), ενώ στον Δήμο Αθηναίων έφτασε τις 132.000 (Μαλούτας και Σπυρέλλης 2016).
Η τρέχουσα κρίση στέγης, βέβαια, είναι αλληλένδετη με τη διαχρονική απουσία πολιτικών στέγασης στην Ελλάδα. Το σύστημα γης και οικοδομής, εξελισσόμενο χωρίς κεντρικό σχεδιασμό και μέσω μικρών κατασκευαστών, παρήγαγε αυξημένο κατακερματισμό και κοινωνική διάχυση της ιδιοκτησίας γης και κατοικίας καθώς και αυξημένη ιδιοκατοίκηση. Χαρακτηριστικά, το ποσοστό της ιδιόκτητης κατοικίας στην Ελλάδα παραμένει υψηλό (77,2% το 1991 και 75,9% το 2011) αν και μειώθηκε στο 73,5% κατά το 2018 (Eurostat 2019). Όπως έχει σημειωθεί, οι παραπάνω μηχανισμοί, που ενίσχυσαν τα επίπεδα προσβασιμότητας στην ιδιόκτητη κατοικία, υπήρξαν ταυτόχρονα αποτέλεσμα και αιτία της απουσίας μιας ολιστικής στεγαστικής πολιτικής. Ωστόσο, η πρόσβαση στην κατοικία παρέμενε πάντα δυσκολότερη για τα χαμηλότερα στρώματα και ειδικότερα για τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς που εγκαταστάθηκαν στην πόλη από τη δεκαετία του 1990 και μετά. Επιπλέον, η ευνοϊκή μεταχείριση προς την ιδιόκτητη στέγη από την πλευρά του κράτους δεν συνοδεύτηκε ποτέ, με ελάχιστες εξαιρέσεις, από πολιτικές προστασίας των ενοικιαστών ή από κοινωνικές πολιτικές για την ενοικιαζόμενη κατοικία.
Την ίδια στιγμή, η Airbnb πρακτική αναπτύσσεται στην Ελλάδα σε ένα περιβάλλον έκρηξης του αστικού τουρισμού. Ειδικά η Αθήνα, μεταβαλλόμενη από ενδιάμεση στάση προς δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς σε προορισμό διαρκείας για όλο το χρόνο, υφίσταται σημαντικές αλλαγές στην τουριστική της ταυτότητα. Ενδεικτικά, μεταξύ 2013 και 2016, σημειώθηκε αύξηση των τουριστικών αφίξεων στην πόλη κατά 56%, αύξηση που ακολούθησε τη μείωση κατά 22% που είχε σημειωθεί μεταξύ 2007 και 2013 (Izyumova 2017). Επιπλέον, σε απόλυτο αριθμό, το 2017 επισκέφθηκαν την πόλη 5 εκατομμύρια τουρίστες (Krinis 2017).
- Μεθοδολογία της έρευνας
Τα ερωτήματα της παρούσας έρευνας προσεγγίστηκαν από τη σκοπιά των επιστημών του χώρου και, συγκεκριμένα, της αστικής κοινωνικής γεωγραφίας, μέσα από το συνδυασμό ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων και σε συνομιλία με τη σχετική βιβλιογραφία.
Η βιβλιογραφική επισκόπηση περιέλαβε τη μελέτη της σχετικής διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας, τη συστηματική παρακολούθηση του διεθνούς και εγχώριου ημερήσιου Τύπου, καθώς και των εξελίξεων σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο ρύθμισης του φαινομένου στην Ελλάδα και διεθνώς.
Η ποσοτική διερεύνηση περιέλαβε τη χαρτογραφική και στατιστική επεξεργασία πρωτογενών δεδομένων από την επίσημη ηλεκτρονική πλατφόρμα της Airbnb εταιρείας, από την ανοιχτή βάση δεδομένων “Inside Airbnb” και από την ιστοσελίδα “AirDNA”. Η χαρτογραφική και στατιστική επεξεργασία πραγματοποιήθηκε ειδικά για τον Δήμο Αθηναίων και ορισμένες γειτονιές του, όπως η περιοχή Κουκάκι-Ακρόπολη, η περιοχή δυτικά της λεωφόρου Πατησίων (από την πλατεία Βικτωρίας έως τα Κάτω Πατήσια) και η περιοχή Εξάρχεια-Λυκαβηττός-Κολωνάκι.
Τέλος, η ποιοτική έρευνα περιέλαβε επιτόπια παρατήρηση, καθώς επίσης τη διεξαγωγή 30 ημι-δομημένων και σε βάθος συνεντεύξεων, με διάφορους «παίκτες» της αγοράς των βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων: από Airbnb «οικοδεσπότες» και «επισκέπτες», «διαχειριστές» ακινήτων, γείτονες και επαγγελματίες που ζουν και δραστηριοποιούνται στις προαναφερθείσες περιοχές μέχρι εκπροσώπους συλλόγων και πρωτοβουλιών που υπερασπίζονται ή καταγγέλλουν την αγορά της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, καθώς επίσης εκπροσώπους της κεντρικής διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης που εμπλέκονται στις προσπάθειες θεσμικής ρύθμισης του φαινομένου.
- Το μέγεθος, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και η γεωγραφία του Airbnb φαινομένου στην Αθήνα
Το φαινόμενο της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, πρωτίστως στην Περιφέρεια Αττικής και, εντός αυτής, στον κεντρικό Δήμο Αθηναίων. Ενδεικτικά, κατά το 2018, οι Airbnb καταχωρήσεις ακινήτων ξεπερνούσαν τις 126.000 σε ολόκληρη τη χώρα (Αθανασίου και Κώτση 2018). Στον Δήμο Αθηναίων ειδικά, έφταναν τις 2.000 τον Ιούλιο του 2015, αυξήθηκαν στις 5.000 τον Μάιο του 2017 και ξεπέρασαν τις 10.000 τον Μάιο του 2019 (Inside Airbnb 2015-2019). Κρίσιμης σημασίας είναι το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία (κατά 87,8%) τα καταχωρημένα Airbnb ακίνητα είναι ολόκληρα διαμερίσματα ή σπίτια, ενώ μόνο το 11,6% και το 0,6% είναι αυτόνομα και κοινόχρηστα δωμάτια αντίστοιχα εντός διαμερισμάτων ή σπιτιών όπου διαμένει και ο ιδιοκτήτης (Inside Airbnb 2019).
Εστιάζοντας στον Δήμο Αθηναίων, οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις Airbnb μισθώσεων εντοπίζονται στις κεντρικές και τουριστικού ενδιαφέροντος περιοχές γύρω από την Ακρόπολη και το Σύνταγμα, καθώς επίσης σε κεντρικές γειτονιές κατοικίας όπως το Κουκάκι, το Κολωνάκι, ο Λυκαβηττός και τα Εξάρχεια όπως φαίνεται στο Χάρτη 1. Ταυτόχρονα, οι Airbnb μισθώσεις ακινήτων επεκτείνονται σε πλήθος άλλων γειτονιών της πόλης, σε μικρότερες αλλά σημαντικές συγκεντρώσεις (Πατήσια, Κυψέλη, Σεπόλια, Ακαδημία Πλάτωνος, Πετράλωνα κ.ά.)[2].
Συνολικά, πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως διαδεδομένο φαινόμενο που αναπτύσσεται άνισα στο χώρο, περισσότερο σε περιοχές μεσαίων έως ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων και λιγότερο σε περιοχές μεσαίων έως κατώτερων (Balampanidis, Maloutas, Papatzani and Pettas 2019).
«Και μετά, το καλοκαίρι του 2014, σκεφτόμασταν – κάποια χρήματα υπήρχαν στην άκρη – τι μπορούμε να τα κάνουμε και μεταξύ διαφόρων ιδεών που υπήρχαν ήταν να πάρουμε κάποιο σπίτι, κάποιο διαμέρισμα, είχε ακούσει ο πατέρας μου περί Airbnb και έτσι ξεκινήσαμε να το τρέχουμε. Απλώς κοιτάξαμε διάφορες περιοχές γύρω από την Ακρόπολη, είδαμε και Θησείο, και μας άρεσε πιο πολύ το Κουκάκι – ψηλά Ακρόπολη είναι βασικά. Δηλαδή 5 λεπτά από το μετρό και 3 από την Ακρόπολη. Και έτσι πήραμε ένα δυάρι και ξεκινήσαμε. Σκεφτήκαμε να είναι κοντά στην Ακρόπολη, με την προοπτική ότι εκεί είναι πιο τουριστικά», (Εκμισθωτής δύο διαμερισμάτων στην Αθήνα)
Η χωρικά άνιση ανάπτυξη του φαινομένου συνοδεύεται και από μία κοινωνικά άνιση κατανομή των εσόδων που προκύπτουν από αυτό, καθώς σε περιοχές με νοικοκυριά διαφορετικών εισοδηματικών κατηγοριών τα ακίνητα διατίθενται σε διαφορετικές τιμές μίσθωσης. Στις περιοχές με τις πιο αυξημένες Airbnb συγκεντρώσεις και με σημαντική παρουσία μεσαίων έως ανώτερων στρωμάτων παρατηρούνται και οι υψηλότερες (απόλυτες και μέσες) τιμές μίσθωσης (60-80 ευρώ το βράδυ) και αντιστρόφως: οι χαμηλότερες τιμές μίσθωσης (κάτω από 40 ή 30 ευρώ) εντοπίζονται στις πιο απομακρυσμένες από το κέντρο περιοχές, με μικρότερες συγκεντρώσεις Airbnb και με νοικοκυριά χαμηλότερων εισοδηματικών κατηγοριών, όπως φαίνεται στο Χάρτη 2. Σύμφωνα με αυτές τις τιμές, με πληρότητα 8 μήνες το χρόνο (240 ημέρες) και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι περιπτώσεις πολλαπλών καταχωρήσεων ανά εκμισθωτή, ένας Airbnb εκμισθωτής στην Πλάκα μπορεί να πετύχει κατά μέσο όρο μέχρι και 20.000 ευρώ ετήσιο εισόδημα, ενώ κάποιος στα Σεπόλια δεν ξεπερνάει τις 5.000 ευρώ. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στις κεντρικές και ήδη πιο εύπορες περιοχές του Δήμου, η Airbnb πρακτική είναι όχι μόνο περισσότερο διαδεδομένη αλλά και σημαντικά πιο κερδοφόρα, συγκριτικά με τις πιο απομακρυσμένες και φτωχότερες (με εισοδηματικούς όρους) περιοχές (Balampanidis, Maloutas, Papatzani and Pettas 2019).
Με βάση τα διαφορετικά έσοδα που μπορεί να αποφέρει η Airbnb μίσθωση ενός ακινήτου, γίνεται αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη πρακτική εντάσσεται σε διαφορετικές στρατηγικές των διαφόρων εκμισθωτών και ιδιοκτητών ακινήτων. Από τη μία πλευρά, ως στρατηγική επιβίωσης, προσφέρει ένα αναγκαίο (συμπληρωματικό ή ίσως και μοναδικό) εισόδημα κατά την τρέχουσα συγκυρία της κρίσης, για ένα ευρύ φάσμα νοικοκυριών, όπως χαρακτηριστικά προκύπτει και από τις σχετικές συνεντεύξεις.
«Ώσπου πήγα Γερμανία για δουλειά, γύρισα και πάνω που σκεφτόμουν να ξαναφύγω Γερμανία ή Αυστρία, έτυχε το σπίτι. Ουσιαστικά μου προτείνανε οι οικογενειακοί φίλοι να το πάρω, δεν ψαχνόμουν να κάνω επένδυση σε σπίτι. Εγώ τόσα χρήματα δεν είχα μαζεμένα να δώσω, έδωσα μια προκαταβολή της τάξης ούτε 10.000 ευρώ, είχα και συμβολαιογραφικά έξοδα, επειδή είναι πρώτη κατοικία είχα απαλλαγή του φόρου, με τον όρο ότι πρέπει σε 40 μήνες να αποπληρώσω όλο το υπόλοιπο ποσό, αυτό σημαίνει ότι δίνω ακόμα και τώρα 1.625 ευρώ το μήνα δόση. […] Το σπίτι ήταν αυτό που με έκανε να πάρω την απόφαση να μην ξαναφύγω στο εξωτερικό. Ή φεύγω ή κάθομαι εδώ, παίρνω το σπίτι και το παλεύω». (Ιδιοκτήτης και Airbnb εκμισθωτής ακινήτου στο Σύνταγμα)
Από την άλλη πλευρά, για εκμισθωτές που ανήκουν σε ανώτερες εισοδηματικές κατηγορίες ή συνιστούν μικρές έως μεγάλες επενδυτικές εταιρείες, η Airbnb πρακτική συνδέεται με τη δυνατότητα πολλαπλασιασμού εισοδημάτων, στο πλαίσιο ενός νέου και αποδοτικού πεδίου κερδοσκοπίας και συσσώρευσης πλούτου. Στην παραπάνω υπόθεση, συνηγορούν και τα στοιχεία για τις πολλαπλές καταχωρήσεις ακινήτων στην πλατφόρμα Airbnb, δηλαδή για τις περιπτώσεις εκμισθωτών που διαθέτουν προς βραχυχρόνια μίσθωση περισσότερα από ένα ακίνητα. Ενδεικτικά, στον Δήμο Αθηναίων, ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό των καταχωρήσεων (50,8%) είναι πολλαπλές καταχωρήσεις, εκ των οποίων οι περισσότερες αφορούν από 2 έως και 4 ακίνητα, ενώ σε μικρότερα ποσοστά μπορεί να ξεπερνούν τα 4 και να φτάνουν μέχρι τα 90 (Inside Airbnb 2019). Στην τελευταία περίπτωση, τα ακίνητα αξιοποιούνται και διατίθενται κυρίως από εταιρείες που δραστηριοποιούνται πλέον δυναμικά στη συγκεκριμένη αγορά.
- Οι επιπτώσεις του Airbnb στην Αθήνα
4.1 Επιπτώσεις στην αγορά ενοικίων
Η διάδοση της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων τείνει να αποσύρει όλο και περισσότερα ακίνητα από τη συμβατική αγορά μακροχρόνιας μίσθωσης, προκειμένου αυτά να διατεθούν στην πιο συμφέρουσα αγορά της βραχυχρόνιας. Με αυτόν τον τρόπο, και λόγω του χάσματος που σημειώνεται στα κέρδη μεταξύ βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας μίσθωσης, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την αύξηση των τιμών των ενοικίων, αφού ουσιαστικά μειώνεται η προσφορά των διαθέσιμων ακινήτων προς συμβατική ενοικίαση ενώ παραμένει σταθερή (ή και αυξάνεται) η ζήτηση από τους μόνιμους κατοίκους (Lee 2016).
Οι παραπάνω τάσεις και μηχανισμοί καθιστούν δυνατή την εισβολή τουριστικών καταλυμάτων σε περιοχές κατοικίας, φαινόμενο που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη στην Αθήνα, με επιπτώσεις στις τιμές των ενοικίων μακροχρόνιας μίσθωσης.
Φωτογραφίες 1 και 2: Τα γνωστά πλέον lockboxes, τοποθετημένα σε εισόδους πολυκατοικιών και σε υποστυλώματα στοών στο Κουκάκι, παρέχουν μέσω κωδικού τα κλειδιά της εισόδου στους Airbnb επισκέπτες.
Εστιάζοντας σε πέντε γειτονιές κατοικίας στο κέντρο της πόλης (Εξάρχεια, Νεάπολη, Κολωνάκι, Λυκαβηττός και Χίλτον) και συγκρίνοντας τους ακόλουθους Χάρτες 3 και 4, φαίνεται πως ενώ μέχρι πρόσφατα οι περιοχές αυτές φιλοξενούσαν περιορισμένο αριθμό «παραδοσιακών» τουριστικών καταλυμάτων (όπως ξενοδοχεία, hostels κλπ.), σήμερα ένας σημαντικός αριθμός διαμερισμάτων έχει αποσυρθεί από τη συμβατική αγορά ενοικίων και έχει μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Αυτή η μετατροπή συμβατικών διαμερισμάτων σε τουριστικά καταλύματα και η εισβολή του τουρισμού σε περιοχές κατοικίας της πόλης έχει σημαντικές επιπτώσεις στην αύξηση των τιμών των ενοικίων. Βάσει επεξεργασίας στοιχείων από τις αναφορές της κτηματομεσιτικής εταιρείας RE/MAX (2016, 2017, 2018), και όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 1, στο σύνολο της μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας, οι τιμές ενοικίασης αυξήθηκαν κατά 14,3% από το 2016 έως το 2018. Η αντίστοιχη άνοδος των τιμών των ενοικίων σε μια ενδεικτική ζώνη των πέντε κεντρικών περιοχών που προαναφέρθηκαν έφτασε περίπου στο 30%. Ταυτόχρονα, η αύξηση αυτή παρέσυρε τις τιμές και σε άλλες περιοχές της μητροπολιτικής Αθήνας, όπως στις νότιες (αύξηση κατά 20%) αλλά και στις δυτικές (αύξηση κατά 26%). Βάσει των παραπάνω στοιχείων, αλλά και όπως προκύπτει από τις συνεντεύξεις, ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων αποκλείεται ή εκτοπίζεται από ολόκληρες περιοχές, στις οποίες η διαθεσιμότητα ακινήτων είναι πλέον περιορισμένη και οι τιμές ενοικίασης απρόσιτες (Balampanidis, Maloutas, Papatzani and Pettas 2019).
«Επίσης οι κάτοικοι που έχουν ανάγκη να νοικιάσουν ένα σπίτι δεν μπορούν να το νοικιάσουν! Με ενοχλεί ότι το παιδί μου είναι 28 χρονών, θέλει να φύγει από το σπίτι, να πάει να μείνει μόνη της, για να βρει ένα διαμέρισμα στο Κουκάκι είναι αδιανόητο. Θα πρέπει να απομακρυνθεί από Αγ. Δημήτριο και πέρα. Γιατί εμένα το παιδί μου να μην μπορέσει με τα 700 ευρώ που παίρνει να βρει μια γκαρσονιέρα των 200 ευρώ, που οι γκαρσονιέρες δεν κάνουν 200 ευρώ, κάνουν 400-350… Πώς να ζήσει μετά»! (Μόνιμη κάτοικος Κουκακίου)
Οι εξελίξεις αυτές δεν αφορούν, βεβαίως, ολόκληρη τη χώρα αλλά πρωτίστως τη μητροπολιτική Αθήνα, δευτερευόντως τη Θεσσαλονίκη και τα υπόλοιπα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς επίσης μικρές νησιωτικές πόλεις (όπως τα Χανιά και το Ρέθυμνο στην Κρήτη) ή και ολόκληρα νησιά (όπως η Σαντορίνη, η Μύκονος, η Ρόδος και η Ζάκυνθος).
| Έτος | 2016
(ευρώ ανά τ.μ.) |
2017
(ευρώ ανά τ.μ.) |
2018
(ευρώ ανά τ.μ.) |
2016-2018 (ποσοστιαία αύξηση) |
| Περιοχή | ||||
| Κεντρικές περιοχές Δήμου Αθηναίων (Εξάρχεια, Νεάπολη, Κολωνάκι,
Λυκαβηττός, Χίλτον) |
5,50 | 5,63 | 7,14 | 29,8% |
| Βόρειες περιοχές Μητροπολιτικής Αθήνας | 6,00 | 6,20 | 6,40 | 6,6% |
| Νότιες περιοχές Μητροπολιτικής Αθήνας | 5,00 | 5,50 | 6,00 | 20,0% |
| Δυτικές περιοχές Μητροπολιτικής Αθήνας | 4,20 | 4,20 | 5,30 | 26,0% |
| Σύνολο Μητροπολιτικής Αθήνας | 5,25 | 6,00 | 6,00 | 14,3% |
Πίνακας 1. Αλλαγές στις τιμές των ενοικίων σε περιοχές της μητροπολιτικής Αθήνας, από το 2016 έως το 2018. Πηγή: Αναφορές RE/MAX (2016, 2017, 2018), επεξεργασία των συγγραφέων.
4.2 Επιπτώσεις στο αστικό περιβάλλον, στο οικιστικό απόθεμα και στην τοπική οικονομία
Πέρα από τις επιπτώσεις στην αγορά ενοικίων, η εξάπλωση της Airbnb βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων σε μη τουριστικές γειτονιές κατοικίας έχει επιπτώσεις στο αστικό περιβάλλον, στο κτιριακό απόθεμα, στις χρήσεις γης και δραστηριότητες, καθώς επίσης και στην τοπική οικονομία. Η αναγνώριση ορισμένων τέτοιων θετικών επιπτώσεων είναι κοινή ακόμα και στις πιο κριτικές προσεγγίσεις του φαινομένου (Davidson and Infranca 2016, Llop 2016). Σύνθετες εταιρείες που φροντίζουν για όλα τα στάδια της βραχυχρόνιας μίσθωσης (ανακαίνιση, διαφήμιση, εκμίσθωση, υποδοχή επισκεπτών κ.ά.), υπηρεσίες οικιακού καθαρισμού, νέα εμπορικά καταστήματα, καταστήματα εστίασης και χώροι αναψυχής εισέρχονται συχνά ως εντοπισμένες δραστηριότητες, πρωτίστως στις γειτονιές όπου αναπτύσσεται η Airbnb πρακτική αλλά και στην ευρύτερη κλίμακα της πόλης (βλ. Φωτογραφία 3).
Την ίδια στιγμή, οι προαναφερθείσες νέες δραστηριότητες και χρήσεις, που απευθύνονται κυρίως σε τουρίστες, συχνά εκτοπίζουν υφιστάμενες δραστηριότητες και λειτουργίες, οι οποίες εξυπηρετούσαν μέχρι πρόσφατα τους μόνιμους κατοίκους των γειτονιών. Οι παραπάνω διαδικασίες προκύπτουν, στις περισσότερες περιπτώσεις, από την ιδιωτική πρωτοβουλία και κυρίως χωρίς προγραμματισμό και ρύθμιση, οδηγώντας σε βίαιη μεταλλαγή των περιοχών από μικτές γειτονιές (σε επίπεδο χρήσεων γης και πληθυσμού) σε γειτονιές που είναι ελκυστικές κυρίως σε προσωρινούς επισκέπτες, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην «τουριστικοποίησή» τους.
«Το Κουκάκι είχε πολλά συνεργεία, φανοποιεία, τα οποία έχουν κλείσει αλλά ούτως ή άλλως λόγω κρίσης είχαν αρχίσει και κλείνανε. Πλυντήρια νέα υπάρχουν, 2-3 μαγαζιά που νοικιάζουν ποδήλατα ή ηλεκτρικά μηχανάκια και τέτοια που δεν υπήρχανε, το οποίο έχει να κάνει γενικώς με την αύξηση του τουρισμού». (Εκμισθωτής δύο διαμερισμάτων στην Αθήνα)
Ταυτόχρονα, εμφανίζεται μια σειρά αλλαγών σε ό,τι αφορά το οικιστικό απόθεμα. Όπως έχει παρατηρηθεί, ένας μεγάλος αριθμός Airbnb εκμισθωτών προβαίνει σε εργασίες ανακαίνισης πριν την ένταξη του/ων ακινήτου/ων στην πλατφόρμα, γεγονός που συμβάλλει μέχρι ένα βαθμό στην αναβάθμιση του υπάρχοντος παλαιωμένου οικιστικού αποθέματος. Οι σχετικές εργασίες ανακαίνισης ποικίλουν, από γρήγορες και χαμηλού κόστους ανακαινίσεις τυπικών διαμερισμάτων μέχρι προσεγμένες και δαπανηρές αποκαταστάσεις νεοκλασικών κτιρίων, ανάλογα με τη γειτονιά, την επενδυτική προοπτική και την οικονομική κατάσταση του Airbnb εκμισθωτή. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός διαμερισμάτων που παρέμεναν για μεγάλο διάστημα κενά εντάσσονται εκ νέου στην αγορά ενοικίων και ακινήτων. Σε άλλες περιπτώσεις, ολόκληρα κτίρια αγοράζονται, ανακαινίζονται και αξιοποιούνται με ενιαίο τρόπο ως τουριστικά καταλύματα (βλ. Φωτογραφία 4). Οι διαδικασίες αυτές έχουν θετικό αποτύπωμα στην αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος και στην αναζωογόνηση της οικονομίας. Ωστόσο, η αναβάθμιση αυτή είναι αποκλειστικά ιδιωτική πρωτοβουλία, διάσπαρτη και κατακερματισμένη και αφορά μόνο τον ιδιωτικό οικιακό χώρο, χωρίς να συνδέεται με ευρύτερες δημόσιες στρατηγικές παρεμβάσεις (Balampanidis, Maloutas, Papatzani and Pettas 2019).
4.3 Η «τουριστικοποίηση» ως απειλή για την κοινωνική σύνθεση και το χαρακτήρα των γειτονιών της πόλης
Παράλληλα με τις προαναφερθείσες επιπτώσεις στην τοπική οικονομία και στο οικιστικό απόθεμα, εμφανίζεται ο κίνδυνος του βίαιου μετασχηματισμού ορισμένων περιοχών κατοικίας σε μονο-λειτουργικές περιοχές, ελκυστικές κυρίως σε τουρίστες και οικονομικά απρόσιτες στους μόνιμους κατοίκους. Ο μετασχηματισμός αυτός, σε συνδυασμό με τη μαζική απόσυρση ακινήτων από την αγορά της μακροχρόνιας μίσθωσης, τις αυξήσεις των τιμών των ενοικίων και τον εκτοπισμό μόνιμων κατοίκων από τη γειτονιά τους, οδηγεί στη συνολική μεταλλαγή του χαρακτήρα ορισμένων περιοχών της πόλης, της κοινωνικής τους σύνθεσης και της καθημερινής τους ζωής.
«Γενικώς γίνεται χαμός, πλέον αλλάζει άρδην η σύσταση, η περιοχή αλλάζει μέρα με τη μέρα, είναι ξεκάθαρο αυτό, φεύγουν οι μόνιμοι κάτοικοι. Ισχύει αυτό. Δηλαδή και εγώ που βρήκα να νοικιάσω, βρήκα επειδή ο ιδιοκτήτης είναι τελείως εναντίον του Airbnb ιδεολογικά»! (Εκμισθωτής δύο διαμερισμάτων στην Αθήνα)
«Αυτό που είναι κακό, είναι ότι τη νύχτα και την ημέρα ακούς τα τρέιλερ από τις βαλίτσες στους δρόμους! Είναι τόσο έντονο! Είναι τα μπουλούκια που έρχονται των ξένων, και που φωνάζουν, που ξέρω ‘γω πίνουν! Βλέπεις από τις πολυκατοικίας να βγαίνει ένας Έλληνας και 5 Κινέζοι! Πιστεύω ότι χάθηκε το ύφος του Κουκακίου, χάθηκε η γραφικότητα, χάθηκε η γειτονιά μας! Έχουμε χάσει την ταυτότητά μας ρε παιδί μου, την ταυτότητά μας, αυτό είναι όλο. Είμαστε γειτονιά και θέλαμε να έχουμε αυτή τη γραφικότητα της γειτονιάς». (Μόνιμη κάτοικος Κουκακίου)
Προφανώς, οι διαδικασίες «τουριστικοποίησης» απειλούν με εκτοπισμό πρωτίστως τις χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες ενοικιαστών, συμπεριλαμβανομένου και του μεγάλου αριθμού μεταναστών που κατοικεί μέχρι και σήμερα στις κεντρικές γειτονιές της Αθήνας. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η οικιστική ανάπτυξη της Αθήνας, με τη μετακίνηση τμήματος των μεσαίων και ανώτερων εισοδηματικών κατηγοριών από το κέντρο προς τα προάστια, έδωσε στα χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα και τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς τη δυνατότητα εύρεσης οικονομικά προσιτής ενοικιαζόμενης κατοικίας σε κεντρικές γειτονιές. Η κάθετα διαστρωματοποιημένη πολυκατοικία, ταυτόχρονα με την παροχή άνισων στεγαστικών συνθηκών ανά όροφο, δημιούργησε ένα έδαφος διεθνοτικής και διαταξικής συγκατοίκησης, με τα χαμηλότερα στρώματα να κατοικούν στους χαμηλότερους ορόφους και τα μεσαία ή και ανώτερα στους υψηλότερους (Maloutas and Karadimitriou 2001). Όπως έχει επισημανθεί, η συνθήκη αυτή αποτέλεσε διαχρονικά ένα σημαντικό εμπόδιο για τον «εξευγενισμό» των κεντρικών γειτονιών, καθώς τα διαμερίσματα των χαμηλότερων ορόφων δεν προσφέρονταν για επενδυτική αξιοποίηση. Η Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων αλλάζει τη συνθήκη αυτή, καθώς τέτοια διαμερίσματα (υπογείων ή χαμηλότερων ορόφων, χωρίς επαρκείς συνθήκες ηλιασμού και αερισμού) συχνά μετατρέπονται σε Airbnb καταλύματα (Balampanidis, Maloutas, Papatzani and Pettas 2019) (βλ. Φωτογραφία 5 και 6). Τα μειονεκτήματά τους για μακροχρόνια μίσθωση (που μέχρι σήμερα τα καθιστούσαν οικονομικά προσιτά) δεν φαίνεται να αποτελούν εμπόδιο για τη διάθεσή τους στην αγορά της βραχυχρόνιας, καθώς μετά από μία στοιχειώδη ανακαίνιση μπορούν να ανταγωνιστούν τα πιο οικονομικά παραδοσιακά τουριστικά καταλύματα (πχ. δωμάτιο ξενοδοχείου χωρίς παράθυρο και θέα). Διαφαίνεται έτσι ο κίνδυνος εκτοπισμού πρώτα και κύρια των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (με εθνοτικούς και ταξικούς όρους), ταυτόχρονα με τη διάχυση του κινδύνου και σε ένα μεγαλύτερο εύρος κοινωνικών κατηγοριών.
- Θεσμικές ρυθμίσεις του Airbnb φαινομένου διεθνώς και στην Ελλάδα
Καθώς η Airbnb πρακτική αναπτυσσόταν σε διάφορες χώρες του κόσμου, καμία από αυτές δεν υπήρξε προετοιμασμένη προκειμένου να ελέγξει και να ρυθμίσει τη συγκεκριμένη δραστηριότητα μέσα από το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και των Η.Π.Α., οι απόπειρες ρύθμισης του φαινομένου εμφανίστηκαν πρόσφατα και συνοδεύτηκαν από εκτεταμένες αντιδράσεις από την πλευρά της Airbnb (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή και Πέττας 2019α, 2019β). Συνήθως, τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις αναλαμβάνει η τοπική αυτοδιοίκηση, δεδομένου ότι οι επιπτώσεις του φαινομένου συνδέονται άμεσα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που ισχύουν σε κάθε Δήμο ή σε κάθε γειτονιά. Τα ρυθμιστικά ή/και περιοριστικά μέτρα ποικίλουν διεθνώς και περιλαμβάνουν συνήθως: τη φορολόγηση της δραστηριότητας, τον περιορισμό της συνολικής επιτρεπόμενης διάρκειας Airbnb μίσθωσης ενός ακινήτου ανά έτος, τον περιορισμό του επιτρεπόμενου αριθμού Airbnb μισθώσεων ανά γειτονιά, άλλους χωρικά προσδιορισμένους περιορισμούς κ.ά.[3]
Σε ό,τι αφορά το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, ο Ν. 4472/2017 ορίζει την υποχρέωση καταχώρησης των εκμισθούμενων ακίνητων στο «Μητρώο Ακινήτων Βραχυχρόνιας Διαμονής» και, μέσα από αυτό, επιβάλει την προοδευτική φορολόγηση του αποκτηθέντος εισοδήματος ως εισοδήματος από ακίνητη περιουσία (και όχι ως εισοδήματος από επιχειρηματική δραστηριότητα), απαλλασσόμενου από ΦΠΑ εφόσον η μόνη υπηρεσία που προσφέρεται είναι η παροχή κλινοσκεπασμάτων. Ωστόσο, ο Ν. 4446/2016, τον οποίο αντικατέστησε ο σήμερα ισχύων νόμος, έθετε για πρώτη φορά συγκεκριμένους αυστηρούς χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς (Ν. 4446/2016 άρθρο 111). Αυτοί οι περιορισμοί στη συνέχεια καταργήθηκαν μέσω του Ν. 4472/2017 (άρθρα 83-84) και αποτελούν μελλοντικά αντικείμενο θεσμοθέτησης μέσω μίας πιθανής Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ). Οι επιπλέον περιορισμοί που μπορεί στο μέλλον να επιβάλει μία τέτοια ΚΥΑ, σε συγκεκριμένες «γεωγραφικές περιοχές», περιλαμβάνουν την απαγόρευση βραχυχρόνιας μίσθωσης άνω των δύο ακινήτων ανά ΑΦΜ, καθώς επίσης την απαγόρευση βραχυχρόνιας μίσθωσης για περισσότερες από 90 ημέρες ανά έτος ή 60 ημέρες ανά έτος σε νησιά κάτω των 10.000 κατοίκων[4]. Μέχρι σήμερα, η εν λόγω ΚΥΑ δεν έχει εκδοθεί ενώ εκτιμάται πως, εάν οι αρχικές περιοριστικές ρυθμίσεις του Ν. 4446/2016 είχαν διατηρηθεί, η εξάπλωση του φαινομένου στην πόλη της Αθήνας και σε ολόκληρη τη χώρα θα ήταν μικρότερη και τα προβλήματα εύρεσης στέγης που έχουν σήμερα τεθεί θα ήταν πιο περιορισμένα (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή και Πέττας 2019β).
-
-
- Συμπεράσματα
-
Συνοψίζοντας όσα παρουσιάστηκαν, η Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων αναδεικνύεται ως ένα φαινόμενο ιδιαιτέρως διαδεδομένο σε πλήθος διαφορετικών περιοχών της Αθήνας, το οποίο ωστόσο αναπτύσσεται χωρικά και κοινωνικά με άνισο τρόπο. Εξ αυτού, η συγκεκριμένη πρακτική εντάσσεται σε διαφορετικές στεγαστικές και οικονομικές στρατηγικές των εκμισθωτών, οι οποίες ποικίλουν από κρίσιμες στρατηγικές επιβίωσης μέχρι στρατηγικές κερδοσκοπίας επί της γης και των ακινήτων και συσσώρευσης πλούτου. Επιπρόσθετα, η Airbnb πρακτική αναδύεται ως μία κρίσιμη δύναμη μετασχηματισμού του αστικού χώρου, με επιπτώσεις τόσο στον τομέα της κατοικίας όσο και στην τοπική οικονομία και στην κοινωνία. Στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης στεγαστικής κρίσης, εντοπίζονται ορισμένες θετικές επιπτώσεις, οι οποίες όμως συνοδεύονται από μία σειρά αρνητικών επιπτώσεων που ήδη εγγράφονται στο χώρο και στην κοινωνία της πόλης. Ορισμένες γειτονιές τείνουν να μετασχηματιστούν σε μονο-λειτουργικές περιοχές σε επίπεδο χρήσεων γης και δραστηριοτήτων. Μέσω της περιορισμένης προσφοράς συμβατικών διαμερισμάτων μακροχρόνιας μίσθωσης, οι αυξήσεις των τιμών των ενοικίων είναι σε εξέλιξη, κάτι που ήδη οδηγεί στον εκτοπισμό μόνιμων κατοίκων. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες ενοικιαστών κατοικίας και τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς, ως ομάδες που κινδυνεύουν πρωτίστως από τις διαδικασίες «τουριστικοποίησης», ο κίνδυνος εκτοπισμού είναι ακόμα μεγαλύτερος. Οι παραπάνω εξελίξεις μετασχηματίζουν βίαια ολόκληρες περιοχές της πόλης, τον γενικό χαρακτήρα τους, την κοινωνική τους σύνθεση και την καθημερινότητά τους, έτσι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες.
Συνολικά, η αδυναμία πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή κατοικία για ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού και η απειλή εκτοπισμού μόνιμων κατοίκων από τις κεντρικές, κοινωνικά και εθνοτικά μικτές γειτονιές της πόλης, οφείλει να ληφθεί έγκαιρα υπόψη από την πολιτεία προτού συμβάλει στην περαιτέρω επιδείνωση της στεγαστικής κρίσης. Επιπλέον, η αυξανόμενη εμπλοκή «μεγάλων παικτών» στην Airbnb μίσθωση ακινήτων μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω εξάπλωση των αρνητικών επιπτώσεων του φαινομένου. Κι αυτό διότι σηματοδοτεί τη μετατροπή της πρακτικής από μία μη-σχεδιασμένη δραστηριότητα, που επιτελείται στη μικρή κλίμακα από μεμονωμένους ιδιοκτήτες, σε μία μεγάλης κλίμακας συντονισμένη ιδιωτική πρωτοβουλία αστικής ανάπτυξης και εκμετάλλευσης με σκοπό το κέρδος. Είναι εξαιρετικά επείγουσα μία πιο σύνθετη ρύθμιση του φαινομένου, που να θέτει επιπλέον περιορισμούς, χωρικά και χρονικά προσδιορισμένους, και να εντάσσεται σε μια συνολικότερη πολιτική για τη στέγη, η οποία διαχρονικά απουσίαζε από την ελληνική πραγματικότητα.
[1] Η Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων τοποθετείται συχνά στο πλαίσιο της λεγόμενης «οικονομίας του διαμοιρασμού», ειδικά από την πλευρά των θεσμικών πολιτικών. Ωστόσο, όπως έχει επισημανθεί, η Airbnb πρακτική έχει χάσει τη σχέση της με τον «διαμοιρασμό» λόγω της υψηλής απόδοσης κέρδους, της αναπαραγωγής εισοδηματικών ανισοτήτων και σχέσεων εργασιακής εκμετάλλευσης και της δημιουργίας μιας μη ρυθμιζόμενης αγοράς που ενισχύει το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα (Martin 2016).
[2] Οι Airbnb καταχωρήσεις διαχέονται και πέρα από τα διοικητικά όρια του Δήμου Αθηναίων, προς όλες τις κατευθύνσεις και ειδικότερα προς τα νότια προάστια και το παράκτιο μέτωπο, όπου επίσης εντοπίζονται αυξημένες συγκεντρώσεις (Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή και Πέττας 2018).
[3] Για μία λεπτομερή επισκόπηση των διεθνών και εγχώριων πολιτικών ρύθμισης της αγοράς της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, βλ. Μπαλαμπανίδης, Παπατζανή και Πέττας 2019α και 2019β.
[4] Εξαιρούνται τα ακίνητα που δεν αποφέρουν ετήσιο εισόδημα πάνω από 12.000 ευρώ και επιτρέπεται να εκμισθωθούν για περισσότερες ημέρες.
Βιβλιογραφία
Αθανασίου, Έρση, και Aγάπη Κώτση. 2018. «Εξελίξεις στη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων στην Ελλάδα.» ΚΕΠΕ, Οικονομικές Εξελίξεις 37: 56-61.
Airbnb. 2019. “Fast facts.” Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://press.airbnb.com/fast-facts/.
Αράπογλου, Βασίλης, Κάρολος-Ιωσήφ Καβουλάκος, Γιώργος Κανδύλης, και Θωμάς Μαλούτας. 2009. «Η νέα κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας: μετανάστευση, ποικιλότητα και σύγκρουση.» Σύγχρονα Θέματα 107: 57-67.
Βαΐου, Ντίνα (επιστ. υπεύθυνη). 2007. Διαπλεκόμενες καθημερινότητες και χωρο-κοινωνικές μεταβολές στην πόλη. Μετανάστριες και ντόπιες στις γειτονιές της Αθήνα. Αθήνα: L-Press και ΕΜΠ.
Balampanidis, Dimitris, Thomas Maloutas, Evangelia Papatzani, and Dimitris Pettas. 2019. “Informal urban regeneration as a way out of the crisis? Airbnb in Athens and its effects on space and society.” Urban Research & Practice. https://doi.org/10.1080/17535069.2019.1600009.
Davidson, Nestor M., and John J. Infranca. 2016. “The sharing economy as an urban phenomenon.” Yale Law & Policy Review 34 (2): 216-262.
Εμμανουήλ, Δημήτρης. 2006. «Η κοινωνική πολιτική κατοικίας στην Ελλάδα: Οι διαστάσεις μιας απουσίας.» Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 120: 3-35.
Eurostat. 2019. “Distribution of population by tenure status, type of household and income group – EU-SILC survey.” ilc_lvho02.
Gant, Agustín Cócola. 2016. “Holiday Rentals: The New Gentrification Battlefront.” Sociological Research Online 21 (3): 1-9.
Gurran, Nicole, and Peter Phibbs. 2017. “When tourists move in: How should Urban Planners respond to Airbnb?” Journal of the American Planning Association 83 (1): 80-92.
Inside Airbnb. 2015-2019. “Inside Airbnb. Get the Data, Athens, Attica, Greece.” Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. http://insideairbnb.com/get-the-data.html.
Izyumova, Elena. 2017. “The hospitality sector in Athens over the years.” Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://www.hospitalitynet.org/opinion/4086010.html.
Krinis, Nikos. 2017 “Athens expects record tourist arrivals in 2017.” Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://news.gtp.gr/2017/10/02/athens-expects-record-tourist-arrivals-2017/.
Lee, Dayne. 2016 “How Airbnb Short-Term Rentals Exacerbate Los Angeles’s Affordable Housing Crisis: Analysis and Policy Recommendations.” Harvard Law & Policy Review 10 (1): 229-254.
Llop, Nuria Lambea. 2016 “A policy approach to the impact of tourist dwellings in condominiums and neighborhoods in Barcelona.” Urban Research and Practice 10 (1): 120-129.
Maloutas, Thomas, and Nikos Karadimitriou. 2001. “Vertical Social Differentiation in Athens. Alternative or Complement to Urban Segregation?” International Journal of Urban and Regional Research 25 (4): 699-716.
Μαλούτας, Θωμάς, και Σταύρος Ν. Σπυρέλλης. 2016. «Κενές Κατοικίες.» Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας. Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://bit.ly/2YibmSQ.
Μαλούτας, Θωμάς. 2018. Η κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας. Κοινωνικές ομάδες και δομημένο περιβάλλον σε μια νοτιοευρωπαϊκή μητρόπολη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Martin, Chris J. 2016. “The Sharing Economy: A Pathway to Sustainability or A Nightmarish Form of Neoliberal Capitalism?” Ecological Economics 121: 149-159.
Meleo, Linda, Alberto Romolini, and Marco De Marco. 2016. “The sharing economy revolution and peer-to-peer online platforms. The Case of Airbnb.” In Exploring Services Science, edited by Theodor Borangiu, Monica Dragoicea, and Henriqueta Novoa. Switzerland: Springer International Publishing.
Mendes, Luís. 2016. “Tourism Gentrification: Touristification as Lisbon’s New Urban Frontier of Gentrification.” Master Class: Tourism Gentrification and City Making. Lisboa: Stadslab e Academia Cidadã.
Μπαλαμπανίδης, Δημήτρης, Έλενα Πατατούκα, και Δήμητρα Σιατίτσα. 2013. «Το δικαίωμα στην κατοικία την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα.» Γεωγραφίες 22: 31-44.
Μπαλαμπανίδης, Δημήτρης, Εύα Παπατζανή, και Δημήτρης Πέττας. 2018. «Η Airbnb βραχυπρόθεσμη μίσθωση ακινήτων στην πόλη της Αθήνας και οι πολλαπλές επιπτώσεις της. Προκαταρκτική παρουσίαση μιας έρευνας σε εξέλιξη.» Στα πρακτικά του Συνεδρίου Τμήματος Αττικής ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ: Αττική σε κρίση, Αθήνα: ΣΑΔΑΣ. Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://bit.ly/2WBXiXL.
Μπαλαμπανίδης, Δημήτρης, Εύα Παπατζανή, και Δημήτρης Πέττας. 2019α. «Πολιτικές αντιμετώπισης των επιπτώσεων της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων: Λαμβάνοντας υπόψη (και) τη διάσταση του χώρου.» Σύγχρονα Θέματα 143-144: 33-37.
Μπαλαμπανίδης, Δημήτρης, Εύα Παπατζανή, και Δημήτρης Πέττας. 2019β. «Η επέκταση του Airbnb στην Αθήνα: Επιπτώσεις για την κατοικία, θεσμικές ρυθμίσεις και «εναλλακτικές».» Γεωγραφίες 33: 65-76.
Ν.4446/2016. 2016. Πτωχευτικός Κώδικας, Διοικητική Δικαιοσύνη, Τέλη-Παράβολα, Οικειοθελής αποκάλυψη φορολογητέας ύλης παρελθόντων ετών, Ηλεκτρονικές συναλλαγές, Τροποποιήσεις του ν. 4270/2014 και λοιπές διατάξεις, ΦΕΚ 240Α/22.12.2016.
Ν. 4472/2017. 2017. Συνταξιοδοτικές διατάξεις Δημοσίου και τροποποίηση διατάξεων του ν. 4387/2016, μέτρα εφαρμογής των δημοσιονομικών στόχων και μεταρρυθμίσεων, μέτρα κοινωνικής στήριξης και εργασιακές ρυθμίσεις, Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2018-2021 και λοιπές διατάξεις, ΦΕΚ 74Α/19.05.2017.
RE/MAX. 2016. Πανελλαδική έρευνα της RE/MAX Ελλάς για τις ενοικιάσεις κατοικιών κατά το έτος 2016. Τελευταία πρόσβαση 7 Νοεμβρίου 2018. https://www.remax.gr/news/382.
RE/MAX. 2017. Πανελλαδική έρευνα της RE/MAX Ελλάς για τις ενοικιάσεις κατοικιών κατά το έτος 2017. Τελευταία πρόσβαση 7 Νοεμβρίου 2018. https://www.remax.gr/news/439.
RE/MAX. 2018. Πανελλαδική έρευνα της RE/MAX Ελλάς για τις ενοικιάσεις κατοικιών κατά το έτος 2018. Τελευταία πρόσβαση 7 Νοεμβρίου 2018. https://www.remax.gr/news/485.
Sans, Albert Arias, and Alan Quaglieri. 2016. “Unravelling Airbnb: Urban perspectives from Barcelona.” Ιn Reinventing the Local in Tourism: Producing, Consuming and Negotiating Place, edited by Antonio Paolo Russo, and Greg Richards. New York: Channel View Publications.
Smorto, Guido. 2016. “The Sharing Economy as a Means to Urban Commoning.” Comparative Law Review 7 (1): 1-22.
Χατζηκωνσταντίνου, Ευαγγελία, και Φερενίκη Βαταβάλη. 2016. «Χαρτογραφώντας την ενεργειακή φτώχεια στην Αθήνα της κρίσης.» Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας. Τελευταία πρόσβαση 2 Ιουνίου 2019. https://bit.ly/2F3b3nq.
Ο Δημήτρης Μπαλαμπανίδης είναι διδάκτορας Αστικής Κοινωνικής Γεωγραφίας (Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο), με μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολεοδομία-Χωροταξία (ΕΜΠ) και πτυχίο Αρχιτέκτονα Μηχανικού (ΑΠΘ). Διδάσκει Ανθρωπογεωγραφία στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) ενώ έχει διδάξει Ανθρωπογεωγραφία, Πολεοδομία και Χωροταξία και Αστικό Σχεδιασμό στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου και στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Το ερευνητικό έργο του αφορά τις σύνθετες χωροκοινωνικές ανισότητες και διαχωρισμούς που διαμορφώνονται στον αστικό χώρο και εστιάζει ειδικά στην πρόσβαση «ντόπιων» και μεταναστών στην κατοικία, στους στεγαστικούς διαχωρισμούς και στη διεθνοτική συνύπαρξη, καθώς επίσης στις πολιτικές και στους σχεδιασμούς παρέμβασης στο χώρο. Έχει εργαστεί ως ερευνητής σε εθνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος (ΕΜΠ), στη Γαλλική Σχολή Αθηνών (EfA) και στο ερευνητικό εργαστήριο UMR Géographies-Cités (Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, CNRS).
O Δημήτρης Πέττας γεννήθηκε το 1984 στην Αθήνα. Έχει σπουδάσει πολεοδομία, χωροταξία και αστική γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης), το London School of Economics and Political Science (Department of Geography) και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών). Είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου και διδάσκει στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στην κοινωνική παραγωγή του δημόσιου χώρου, στην ανάπτυξη των οικονομιών πλατφόρμας και την επίδραση τους στο αστικό περιβάλλον, στον ρόλο των σχέσεων εξουσίας σε διαδικασίες αστικής διακυβέρνησης, στη διερεύνηση και συγκριτική ανάλυση επιστημολογικών και οντολογικών προσεγγίσεων σχετικά με την παραγωγή του αστικού περιβάλλοντος και της αστικής ζωής.
Η Εύα Παπατζανή είναι Υποψήφια Διδάκτωρ στον τομέα Πολεοδομίας-Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) και διπλωματούχος Αρχιτέκτονας Μηχανικός (ΑΠΘ) – Πολεοδόμος MSc (ΕΜΠ). Η διδακτορική της διατριβή «Μετανάστευση, ποικιλότητα και διαπραγματεύσεις συμβίωσης στις γειτονιές της Αθήνας. Θεσμικές πολιτικές και καθημερινές πρακτικές» υποστηρίχθηκε με υποτροφίες από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ)/Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και τον ΕΛΚΕ-ΕΜΠ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα άπτονται του αντικειμένου της αστικής κοινωνικής γεωγραφίας και αφορούν ζητήματα αστικών μεταλλαγών σε επίπεδο γειτονιάς, χωρο-κοινωνικού διαχωρισμού, μετανάστευσης, διεθνοτικών σχέσεων και συγκρούσεων, καθώς και αστικών πολιτικών. Ως Υποψήφια Διδάκτωρ έχει συμμετάσχει επικουρικά στη διδασκαλία προπτυχιακών μαθημάτων της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Συμμετέχει επίσης ως ερευνήτρια σε ερευνητικά προγράμματα αστικής κοινωνικής γεωγραφίας, έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια και έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά.
Επιλεγμένες Δημοσιεύσεις
- Balampanidis D. (forthcoming) “Housing pathways of immigrants in the city of Athens: from homelessness to homeownership. Considering contextual factors and human agency”, Housing, Theory & Society
- Balampanidis D., Bourlessas P. (forthcoming) “Ambiguities of vertical multiethnic coexistence in the city of Athens: Living together but unequally… Between conflicts and encounters”, DIVERCITIES: Dealing with Diversity in Deprived and Mixed Neighbourhoods, Van Kempen R., Oosterlynck S., Verschraegen G. (ed.), Bristol: Policy Press
- Μπαλαμπανίδης Δ., Παπατζανή Ε., Πέττας Δ. (2018) «Μύθοι και πραγματικότητες για την AirBnB βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων (ή, Για να μη χτιστούν και οι ακάλυπτοι…)», Σύγχρονα Θέματα, 142: 7-9
- Balampanidis D. (2017) “Diversity and entrepreneurship in the city of Athens: Different views and ambiguous perceptions of local entrepreneurs”, Argomenti. Rivista di economia, cultura e ricerca sociale, 8: 49-72
- Μπαλαμπανίδης Δ. (2016) «Γεωγραφίες της εγκατάστασης των μεταναστών στην Αθήνα, 2000-2010: Στεγαστικές διαδρομές, πρόσβαση στην ιδιοκτησία και εθνοφυλετικοί χωροκοινωνικοί διαχωρισμοί», Διδακτορική διατριβή, Αθήνα: Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/38035
- Balampanidis D., Polyzou I. (2016) “Migrants’ settlement in two central neighborhoods of Athens: An analytical framework for urban transformations and interethnic coexistence”, CITY, 20 (1): 75-90
- Serraos K., Greve T., Asprogerakas V., Balampanidis D., Chani A. (2016) “Athens, a capital in crisis: tracing the socio-spatial impacts”, Cities in Crisis. Socio-spatial impacts of the economic crisis in Southern European cities, Knieling J., Othengrafen F. (ed.), London and New York: Routledge, pp. 116-138 (Regional Studies Association Best Book Award 2016)
- Μπαλαμπανίδης Δ. (2015) «Η πρόσβαση των μεταναστών στην ιδιοκατοίκηση (2000-2010): Βασικά σχήματα ‘οριζόντιου’ και ‘κάθετου’ εθνοτικού στεγαστικού διαχωρισμού στον Δήμο Αθηναίων», Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας, http://www.athenssocialatlas.gr/ (δημοσιευμένο και στα αγγλικά και γαλλικά)
- Μπαλαμπανίδης Δ., Πολύζου Ί. (2015) «Αναχαιτίζοντας τάσεις εγκατάλειψης του αθηναϊκού κέντρου: η παρουσία των μεταναστών στην κατοικία και στις επιχειρηματικές δραστηριότητες», Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας, http://www.athenssocialatlas.gr/ (δημοσιευμένο και στα αγγλικά και γαλλικά)
- Μπαλαμπανίδης Δ., Πατατούκα Έ., Σιατίτσα Δ. (2013) «Το δικαίωμα στην κατοικία την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα», Γεωγραφίες, Αθήνα: Νήσος, 22: 31-43
- Πέττας Δ. (2018) Δημόσιος χώρος, Πόλη και Εξουσία. Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα. ISBN: 9789609797702.
- Pettas D. (forthcoming) Power relations, conflict and everyday life in urban public space. CΙΤΥ.
- Pettas D. (2018) Struggles against exclusion in Exarcheia Square, Athens. Territorio 86, 157-166.
- Μπαλαμπανίδης Δ., Παπατζανή Ε. και Πέττας Δ. (2018) Μύθοι και πραγματικότητες για την Aibnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων. Σύγχρονα Θέματα 142, 7-9.
- Πέττας Δ. (2017) Η παραγωγή του χώρου σε συνθήκες σύγκρουσης. Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας, https://www.athenssocialatlas.gr (Διαθέσιμο σε αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά)
- Πέττας Δ. (2016) Ο δημόσιος χώρος ως πεδίο αστικών συγκρούσεων. Σχέσεις εξουσίας και καθημερινότητα στη πλατεία Αγίου Παντελεήμονα. Γεωγραφίες 27, 137 – 153.
- Pettas D. (2015) Public space as a field of urban struggle: Everyday life practices as the outcome of power relations. The Greek Review of Social Research, 144, 135 – 140 (http://dx.doi.org/10.12681/grsr.9133)
- Πέττας Δ. (2015) O δημόσιος χώρος ως πεδίο αστικών συγκρούσεων: η επίδραση των σχέσεων εξουσίας στην καθημερινότητα και τις πρακτικές χρήσης. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/36254
- Παπατζανή Ε., Μπαλαμπανίδης Δ. και Δ. Πέττας (2018) Μύθοι και πραγματικότητες για την Airbnb βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων (ή, Για να μην χτιστούν και οι ακάλυπτοι…). Σύγχρονα Θέματα, 142, 7-9.
- Papatzani E. και Α. Demetzi (2017) Diversity and creativity in the center of Athens: Co-existence or implicit conflicts?, στο Tilbe F., Iskender E. και Ι. Sirkeci (2017) The Migration Conference 2017 Proceedings, London: Transnational Press London, 200-213.
- Παπατζανή Ε. (2015) Κρίση και χωρο-κοινωνικές ταυτότητες των μεταναστών. Εμπειρικές διερευνήσεις στην Αθήνα. Urban Conflicts, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 357-367.
- Παπατζανή Ε. (2015) Διαπραγματεύσεις ορίων και όρων συμβίωσης στο κέντρο της Αθήνας. Γεωγραφίες, Αθήνα: Νήσος, 25, 136-140.
- Παπατζανή Ε. (2014) Πόλη & πολυ-πολιτισμική συγκατοίκηση. Χωρικές ταυτότητες των μεταναστών στο ελληνικό αστικό τοπίο. Γεωγραφίες, Αθήνα: Νήσος, 23, 114-119.
- Παπατζανή Ε., Αυγερινού-Κολώνια Σ. και Ε. Κλαμπατσέα (2013) Κρίση, αυταρχικές πολιτικές-πρακτικές και χωρικές επιλογές των μεταναστών στην Αθήνα. Πλ. Ελ. Βενιζέλου, Νίκαια, στα πρακτικά του Συνεδρίου Μεταβολές και Ανασημασιοδοτήσεις του Χώρου στην Ελλάδα της Κρίσης, Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, 388-395.