Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας
Εκκινώντας από μια καταρχήν περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του κυρίαρχου μοντέλου διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων, το οποίο συμβατικά ονομάζεται «κλειστό», η έρευνα έχει ως στόχο αφενός να καταδείξει την ύπαρξη εξαιρέσεων στον κανόνα και αφετέρου να ανιχνεύσει τις δυνατότητες και προϋποθέσεις εφαρμογής στο ελληνικό αστικό περιβάλλον ενός διαφορετικού μοντέλου διαχείρισης των χώρων αυτών, το οποίο ορίζεται ως «ανοιχτό». Χρησιμοποιεί ως πεδίο έρευνας την πόλη της Αθήνας και, ειδικότερα, ως μελέτες περίπτωσης δύο ιδιάζοντες αρχαιολογικούς χώρους, την Ακαδημία Πλάτωνος και τον Λόφο Φιλοπάππου, οι οποίοι λειτουργούν ταυτόχρονα ως προστατευόμενοι τόποι προβολής της αρχαιολογικής κληρονομιάς και ως χώροι πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής, με ελεύθερη πρόσβαση. Ο «υβριδικός» χαρακτήρας των χώρων τούς καθιστά παραδειγματικές εξαιρέσεις στον κανόνα και υπαγορεύει την αναγνώριση ύπαρξης ενός διακριτού ως προς το ηγεμονικό μοντέλου διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων, τη διερεύνηση της εννοιολογικής οριοθέτησής του, της ιστορικής διαδρομής και λειτουργίας του, με στόχο τη συγκρότηση ενός θεωρητικού πλαισίου για την κατανόηση, την αξιολόγηση και την περαιτέρω εφαρμογή του.
Η έρευνα συνιστά πρωτότυπη και καινοτόμο εργασία, καθώς συμβάλλει στην κάλυψη ενός σημαντικού κενού που υπάρχει στη διεθνή και εγχώρια βιβλιογραφία τόσο ως προς την αποσαφήνιση της έννοιας της «ανοικτότητας» όσο και ως προς τη χαρτογράφηση των τρόπων διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων στην Ελλάδα, τη συστηματοποίηση και ανάλυση των ιστορικών, αξιακών, χωρικών και διαχειριστικών παραμέτρων που υποδεικνύουν την ταυτότητα, μορφή και τις κοινωνικές λειτουργίες των χώρων αυτών. Με δεδομένο τον μεγάλο και διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των αρχαιολογικών χώρων στη χώρα μας, το εν λόγω ερευνητικό εγχείρημα προκύπτει ως ανάγκη να διευρυνθεί ο προβληματισμός και οι επιλογές ως προς τις πρακτικές διαχείρισης και ανάδειξης τους, λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που θέτει η σύγχρονη κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα των ελληνικών πόλεων καθώς και τα πληθυντικά οράματα και συμφέροντα των διαφόρων υποκειμένων που εμπλέκονται στην παραγωγή, το σχεδιασμό και τη χρήση των μνημειακών χώρων.
Μεθοδολογικά, η έρευνα εφαρμόζει μια διεπιστημονική προσέγγιση (μουσειολογική-πολεοδομική), προκειμένου να αναδειχτούν και να αναλυθούν επαρκώς τόσο η διάσταση της σχέσης με το «έξω», δηλαδή των αρχαιολογικών χώρων με το ευρύτερο αστικό περιβάλλον τους, όσο και εκείνη της λειτουργίας «εντός», αν και πως δηλαδή άνθρωποι και μνημεία συνδιαλέγονται μέσα σε ένα οριοθετημένο σύστημα και σε αναφορά με τους χωρικούς και νοηματικούς τρόπους «ανάγνωσης»/αφήγησης των μνημείων που έχει θέσει σε κάθε περίπτωση ο μουσειολογικός σχεδιασμός. Μέσα ακριβώς από την ανάγνωση ενός πλαισίου δυνατοτήτων λειτουργίας και διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων εντός αστικού ιστού με όρους «ανοικτότητας» και διαλόγου με το περιβάλλον τους, χωρικό και κοινωνικό, η έρευνα επιχειρεί εντέλει να εξάγει συμπεράσματα σχετικά με την ένταξη των χώρων στην καθημερινή ζωή της σύγχρονης πόλης και να συμβάλλει στην ανανέωση εννοιών και αρχών όπως «απόλυτη προστασία» (των μνημείων), «βιωσιμότητα», «συμμετοχικότητα», αλλά και ευρύτερα, αυτής καθαυτής της σημασίας των αρχαιολογικών-μνημειακών τόπων στη συγκρότηση ιστορικής γνώσης και συνείδησης και στην ποιοτική αναβάθμιση της αστικής καθημερινότητας.
Η έρευνα της ομάδας Καταπότη, Σκουνάκη και Γκουμοπούλου ενισχύθηκε οικονομικά από το ΚΕΑΕ με τη χρηματοδότηση του
Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Ημερίδα
«Ανάδειξη και διαχείριση μνημείων στην Ελλάδα:
Σύγχρονες προσεγγίσεις και προοπτικές»
26 Οκτωβρίου 2018
Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος»
Πανεπιστήμιο Αθηνών (κεντρικό κτίριο, Πανεπιστημίου 30)
Η ημερίδα πραγματοποιείται στο πλαίσιο της έρευνας «Ο “ανοικτός αρχαιολογικός χώρος” ως εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης σε αστικό περιβάλλον: Ακαδημία Πλάτωνος και Λόφος Φιλοπάππου» που χρηματοδοτεί το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) για το έτος 2018, με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Πρόγραμμα Ημερίδας
Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
09:00–09:05 Άντα Διάλλα (Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΑΕ, Σχολή Καλών Τεχνών)
Χαιρετισμός εκ μέρους του Κέντρου Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες
09:05–9:25 Δημήτρης Πλάντζος (Διευθυντής ΔΠΜΣ, Πανεπιστήμιο Αθηνών)
«”Εγώ και συ πάντα μαζί”: η ανάδειξη πέρα απ’ τη διαχείριση»
09:25–09:45 Αλεξάνδρα Μπούνια (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, UCL Qatar)
«Πέρα από την υλικότητα: η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και οι μεταβαλλόμενες έννοιες της αξίας»
Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
Συντονισμός: Ανδρομάχη Γκαζή (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
09:45–10:00 Στέλιος Λεκάκης (McCord Centre/Newcastle University, MONUMENTA)
«Η ταυτότητα της πολιτιστικής διαχείρισης στην Ελλάδα και η απουσία της θεωρίας»
10:00–10:15 Γιώργος Καρατζάς (Δρ., Μετσόβιο Πολυτεχνείο), Γιώργος Βήτος (Δρ., Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)
«Από το “Πρόβλημα της Μορφής” στην ανάδειξη της αστικής κληρονομιάς της παλιάς πόλης της Ρόδου σήμερα»
10:15–10:30 Μάνος Παπαδάκης (ΔΠΜΣ), Γιώργος Βαβουρανάκης (Πανεπιστήμιο Αθηνών)
«Ζητήματα αναγνωσιμότητας, οριοθέτησης και προσβάσεων στην Κνωσό. Από το θεωρητικό πλαίσιο προς μία ενδεικτική μελέτη περίπτωσης»
10:30–10:45 Ιουλία Σκουνάκη (KEAE), Γεωργία Γκουμοπούλου (KEAE, ΣΠΕ ΕΜΠ), Δέσποινα Καταπότη (KEAE, ΔΠΜΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)
«Ο “ανοικτός αρχαιολογικός χώρος” ως εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης σε αστικό περιβάλλον: Ακαδημία Πλάτωνος και Λόφος Φιλοπάππου»
10:45–11.10 Συζήτηση
Διάλειμμα
Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
Συντονισμός: Νότα Πάντζου (Πανεπιστήμιο Πατρών)
11:30–11:45 Φωτεινή Βενιέρη (Ιόνιο Πανεπιστήμιο)
«Το μουσειακό θέατρο: μια “νέα” ερμηνευτική στρατηγική»
11.45–12:00 Αγιάτις Μπενάρδου (Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», Πανεπιστήμιο Γλασκώβης)
«Οι βυθιστικές τεχνολογίες ως μέθοδοι ανάδειξης ιστορικά φορτισμένων χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς»
12:00–12:15 Νένα Γαλανίδου (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Δέσποινα Νάζου (Πανεπιστήμιο Κρήτης)
«Στου “τουρισμού την ανοχή…”: Αρχαιολογική κληρονομιά, καταγωγικοί μύθοι και πολιτιστικές πολιτικές στο Μεγανήσι, κεντρικό Ιόνιο Πέλαγος»
12:15–12:30 Ελένη Στεφάνου (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), Άρης Αναγνωστόπουλος (University of Kent, ΑΣΟΕΕ), Ευάγγελος Κυριακίδης (University of Kent)
«Ενεργοποίηση τοπικών κοινοτήτων και συμμετοχική διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς: στόχοι, περιορισμοί και προοπτικές μέσα από το παράδειγμα των Γωνιών Μαλεβιζίου»
12.30–12.55 Συζήτηση
Διάλειμμα
13:15–14:00 Γενική Συζήτηση
Συντονισμός: Δέσποινα Καταπότη, Ιουλία Σκουνάκη, Γεωργία Γκουμοπούλου
Πρόγραμμα Ημερίδας (PDF)
Βιογραφικά Συμμετεχόντων και Περιλήψεις Ανακοινώσεων (PDF)
Τα αποτελέσματα της έρευνας «Ο ανοικτός αρχαιολογικός χώρος ως εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης σε αστικό περιβάλλον: το Αρχαιολογικό Άλσος της Ακαδημίας Πλάτωνος και ο Λόφος Φιλοπάππου» της Δέσποινας Καταπότη, της Ιουλίας Σκουνάκη και της Γεωργίας Γκουμοπούλου έχουν εκδοθεί
από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΚΕΑΕ, στο πλαίσιο της εκδοτικής σειράς PIXELS@humanities και του τεύχους
Αποτελέσματα ερευνών 2028: γνωσιολογία – χώρος – υγεία – ιστορία.
Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο τους εδώ.
Η Δέσποινα Καταπότη αποφοίτησε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1995. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές (ΜΑ in Archaeology & Prehistory) στο Τμήμα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Sheffield το 1997 και τη διδακτορική της διατριβή στο ίδιο πανεπιστήμιο το 2005. Είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτισμικής Θεωρίας και Ψηφιακού Πολιτισμού στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα και η διδασκαλία της επικεντρώνονται στην κριτική θεωρία, τη μελέτη της μνήμης καθώς και την ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης της αρχαιολογίας. Τα τελευταία χρόνια διερευνά τη σχέση των ψηφιακών τεχνολογιών, των μέσων κοινωνικών δικτύωσης και του ευρύτερου πεδίου της πολιτιστικής κληρονομιάς, με απώτερο στόχο την κριτική αποτίμηση της επίδρασης και συμβολής της «ψηφιακότητας» στη διαχείριση και ανάδειξη του παρελθόντος. Το 2013, συνεπιμελήθηκε με τη Δρα Μαρία Ρελάκη το συλλογικό τόμο An Archaeology of Land Ownership (London: Routledge), ενώ έχει δημοσιεύσει σειρά επιστημονικών άρθρων αναφορικά με τη σχέση αρχαιολογίας και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τη διαμόρφωση μνημονικών δικτύων και κοινοτήτων στον κυβερνοχώρο καθώς και το σχεδιασμό υβριδικών μοντέλων διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η Ιουλία Σκουνάκη είναι αρχαιολόγος-μουσειολόγος, υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτιστικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων «Κλασικής Αρχαιολογίας» (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και σπουδών «Αρχαιολογικής Κληρονομιάς και Μουσείων» (University of Cambridge/Darwin College). Η ερευνητική της δραστηριότητα αφορά κυρίως στα πεδία της «δημόσιας αρχαιολογίας και ιστορίας» (public archaeology-history), της πολιτιστικής διαχείρισης και της μουσειολογίας, με έμφαση στο θεσμό του αρχαιολογικού χώρου. Η επαγγελματική της δραστηριότητα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη συμμετοχή σε μελέτες που αφορούν τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, τη διαχείριση και ανάδειξη μνημείων, μνημειακών χώρων και μουσειακών συλλογών.
Η Γεωργία Γκουμοπούλου είναι αρχιτέκτονας μηχανικός – πολεοδόμος (ΕΜΠ, ΜΔΕ) και υποψήφια διδάκτορας του Τομέα Πολεοδομίας-Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ. Η ακαδημαϊκή της έρευνα αφορά την αναγνώριση του ρόλου των «αστικών κενών» ως ειδικών υπαίθριων ελεύθερων χώρων με μια ιδιαίτερη «δυναμική» κι ως πεδία δράσεων κοινωνικών, πολιτισμικών σχέσεων και φυσικών διεργασιών. Ως υποψήφια διδάκτορας συμμετέχει επικουρικά στη διδασκαλία προπτυχιακών και μεταπτυχιακών μαθημάτων της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ που σχετίζονται με θέματα Αστικού Σχεδιασμού και Περιβάλλοντος. Ως ερευνήτρια συνεργάζεται με εργαστήρια ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, ερευνητικές/επιστημονικές ομάδες, τη MONUMENTA και είναι μέλος του Σπουδαστηρίου Πολεοδομικών Ερευνών ΕΜΠ. Συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα συνεργασίας (ΕΜΠ-LUH, IKYDA15, HeKriS17), οργανώνει εκπαιδευτικά εργαστήρια/workshops κι εκθέσεις ενώ επιστημονικά άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή και ελληνικά πρακτικά συνεδρίων, περιοδικές και συλλογικές εκδόσεις. Ως ελεύθερος επαγγελματίας (από το 2001), συνεργάζεται με γραφεία αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, επιστημονικά ινστιτούτα, συμμετέχει και συμβάλλει σε επαγγελματικά σεμινάρια, ημερίδες, εκθέσεις κι αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς κι έχει βραβευμένο, υλοποιημένο και μη έργο.
- Bounia, A. and D. Catapoti (2018) The ubiquitous university museum: a case study from the University of the Aegean. In Mouliou, M., Soubiran, S., Talas, S. and R. Wittje (eds) Turning Inside Out European University Heritage: Collections, Audiences, Stakeholders. National and Kapodistrian University of Athens Press, 77-87.
- Papadimitriou, N., Plati, M., Markou, E. & D.Catapoti (2017) Performing the ‘inclusive’: Rethinking participation in contemporary museums. In Museum International, The role of museums in a changing society, Vol 68, Issue 3-4, pp. 33-47.
- Καταπότη, Δ. και Γ. Βαβουρανάκης (2015) Parthenon 2.0: Από το Μνημείο στο Μεταδεδομένο. Πετροπούλου, Κ. & T.Ramadier (επιμ.) Αστικά οικο-τοπία και καθημερινή κινητικότητα. Εκδόσεις Καπόν, 196-208.
- Καταπότη, Δ. (2015) Από τη δημόσια αρχαιολογία στο (αρχαιο)γνωσιακό προλεταριάτο. Αθανασίου, Κ., Βασδέκη, Ε., Καπετανάκη, Ε., Καραγιάννη, Μ., Καψάλη, Μ., Μακρυγιάννη, Β., Μάμαλη Φ., Πάγκαλος, Ο., Τσαβδάρογλου, Χ. (επιμ.) Συγκρούσεις στην Πόλη. Θεσ/νικη, 215-224.
- Catapoti, D. (2013) To own or to share? The crisis of the past at the onset of the 21st century. In Relaki, M. and D. Catapoti (eds) An Archaeology of Land Ownership. Routledge, Archaeology Series, 260-290.
- Relaki, M. & D. Catapoti (eds.) (2013) An Archaeology of Land Ownership. Routledge Studies in Archaeology.
- Catapoti, D. (2013) A Nationalist Palimpsest: Authoring the History of the Greek Nation Through Alternative Museum Narratives. In Poulot. D., Bodenstein, F. and J.S. Lanzarote‐Guiral (eds) Great Narratives of the Past. Traditions and Revisions in National Museums. EuNaMus Report No 4. Published by Linköping University Electronic Press, 133‐68.
- Γκουμοπούλου, Γ. και Χαζάπης, Α. (2017). ’Προσεγγίζοντας την πολλαπλότητα του τόπου μέσα από συλλογικές πρακτικές στην πόλη’. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Marketing και Branding Tόπου. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 31 Μαρτίου-2 Απριλίου, Λάρισα.
- Σερράος, Κ., Ασπρογέρακας, Β., Γκουμοπούλου, Γ., Χαζάπης, Α. και Βουλέλλης, (2017). ‘Civil society and institutional practices towards democratization of urban planning: case studies on three German cities’. Πρακτικά 3ου Διεθνούς Συνεδρίου Changing Cities: Spatial, Design, Landscape & Socio-economic Dimensions, ειδική ενότητα “Bottom up planning initiatives in the urban space. A vehicle for a further democratization of the urban planning procedure?”. Εργαστήριο Μορφολογίας Αστικού Χώρου, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 26-30 Ιουνίου, Σύρος.
- Γκουμοπούλου, Γ. (2016). ‘Τhe complexity of metropolitan development: New approaches and methodological tools’. Στο Serraos, K. & Greve, T. eds. Metropolitan Interventions Athens 2021: From the Idea to the Implementations. Exchange of experiences, Hamburg, Vienna, Munich, Athens. Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός, σελ. 75-81.
- Σερράος, Κ., Χανιώτου, Ε., Γκουμοπούλου, Γ., Πρέντου, Π. (2015). ‘Πόλη και Θάλασσα: Ένα Τριεθνές Εργαστήριο Αστικού Σχεδιασμού. ENSAPLV(Γαλλία), MEÜ (Τουρκία), ΕΜΠ (Ελλάδα)’. Πρακτικά 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Πολεοδομίας Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 24-27 Σεπτεμβρίου, Βόλος.
- Γκουμοπούλου, Γ. (2014). ‘Η έννοια της συμμετοχής στο πρόγραμμα της Monumenta: Καταγραφή και ανάδειξη των κτηρίων του 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα’. Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Προφορικής Ιστορίας: Η μνήμη αφηγείται την πόλη. Προφορικές μαρτυρίες για το παρελθόν και το παρόν του αστικού χώρου, ενότητα: “Μαρτυρίες για τους τόπους και τους ανθρώπους της πόλης”. Ένωση Προφορικής Ιστορίας και Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, 6-9 Μαρτίου, Ίδρυμα Μιχ. Κακογιάννη.
- Γκουμοπούλου, Γ. και Ματαλιωτάκη, Β. (2013). ‘Συμμετοχή και πράσινο γειτονιάς’. Building Green Magazine, Τεύχος 27, σελ. 38-41
- Γκουμοπούλου, Γ. και Ματαλιωτάκη, Β. (2013). “Συμμετοχικός σχεδιασμός και διαχείριση αστικού πρασίνου σε επίπεδο γειτονιάς. Πεδία δράσεων σε ‘πάρκα τσέπης’ και ‘σχολικούς κήπους’”. Πρακτικά επιστημονικής ημερίδας ΕΣΕΦΥ: Διαχείριση Αστικών Οικοσυστημάτων, 6ο Διεθνές Συνέδριο Eco–Building, 5 Οκτωβρίου, Αθήνα.
- Κοσμάκη, Π., Σερράος, Κ., Γκουμοπούλου, Γ., Μαυρομμάτη, Σ., Πάγκας, Ν. (2008). ‘Προκαταρκτικές επισημάνσεις για την ανασυγκρότηση του οικισμού της Νέας Φιγαλείας μετά τις πυρκαγιές του 2007’. Έκδοση του ερευνητικού προγράμματος “Άξονες χωροταξικής και οικιστικής οργάνωσης των πυρόπληκτων περιοχών: πιλοτική διερεύνηση των προοπτικών ανασυγκρότησης των Δήμων Αλιφείρας, Ανδρίτσαινας, Ζαχάρως και Φιγαλείας του Ν. Ηλείας”. Αθήνα: Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, σελ.139-147.
- Γκουμοπούλου, Γ. (2007). ‘Ασωπός ποταμός: Πραγματικότητα και δυνατότητες προστασίας και περιβαλλοντικής ανάδειξής του’. Ηλεκτρονικό περιοδικό Monumenta -Τεύχος 2 ‘Η δύναμη του νερού’ (14 Δεκ. 2007). Διαθέσιμο στο: https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=3&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=150.
- Γκουμοπούλου, Γ. (2007). ‘Ελεύθεροι χώροι πρασίνου στην πόλη. Η περίπτωση των παιχνιδοτόπων’. Ηλεκτρονικό περιοδικό Monumenta–Τεύχος 1 ‘Αστικός χώρος και αστικό πράσινο’. (28 Φεβ. 2007). Διαθέσιμο στο:https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=38.